Khó tiếp cận các chính sách an sinh xã hội

Phát biểu tại Hội thảo, Thứ trưởng Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội Nguyễn Trọng Đàm cho biết, Chính phủ không ngừng mở rộng đối tượng, diện bao phủ, từng bước nâng mức trợ giúp xã hôi cho người dân. Trong đó, chú trọng đến nhóm yếu thế để họ có thể tiếp cận những dịch vụ xã hội cơ bản: y tế, nhà ở, vệ sinh môi trường, nước sạch, thông tin… Đây là vấn đề cơ bản mà các chính sách an sinh xã hội ở nước ta đang hướng tới.

Trong quá trình xây dựng các chính sách an sinh xã hội, chúng ta không ngừng nghiên cứu, hoàn thiện để các chính sách này hiệu quả hơn. Với sự giúp đỡ của các tổ chức quốc tế,  Việt Nam đang thúc đẩy các đề án lớn về tăng cường trợ giúp xã hội gắn với việc phát triển kinh tế xã hội trong từng giai đoạn, thời kì.

Theo báo cáo đánh giá thực trạng chính sách an sinh xã hội đối với lao động di cư phi chính thức thì phụ nữ chiếm tỷ lệ khá cao trong di dân nông thôn – đô thị và có xu hướng tăng lên và năm 2013 là 54%; độ tuổi di cư có xu hướng trẻ hóa; trình độ học vấn chuyên môn kỹ thuật tương đối thấp; thu nhập từ công việc thấp và không ổn định (trung bình đạt từ 2,2 – 2,5 triệu/tháng); đa số làm các công việc lao động đơn giản trong khu vực kinh tế phi chính thức, không có hợp đồng lao động, không tham gia BHXH, BHYT,…

Lao động di cư phi chính thức là các đối tượng thuộc các nhóm yếu thế trong xã hội nên thường có tâm lý e ngại, tự ti, chủ yếu giao tiếp theo các nhóm, ngành hoặc nhóm cùng khu trọ, hội đồng hương; có việc làm bấp bênh, không ổn định, dễ bị bạo hành, xâm hại. Lao động thuộc khu vực này đặc biệt khó tiếp cận với các chính sách, pháp luật của Nhà nước nói chung và chính sách, pháp luật về an sinh xã hội nói riêng. Họ còn gặp nhiều bất lợi khi sống tại các thành phố lớn và chưa được đưa vào phạm vi quản lý, vận động và hỗ trợ của chính quyền địa phương.

Nhiều chính sách pháp luật liên quan đến lao động di cư

Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 22/11/2012 của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác BHXH, BHYT giai đoạn 2012 – 2020 khẳng định: BHXH, BHYT là hai chính sách xã hội quan trọng, là trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội, góp phần thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, đảm bảo ổn định chính trị - xã hội và phát triển kinh tế xã hội.

Hiến pháp năm 2013 lần đầu tiên ghi nhận và khẳng định quyền an sinh xã hội của công dân tại Điều 34 và đồng thời xác định rõ trách nhiệm của Nhà nước trong việc đảm bảo quyền đảm bảo an sinh xã hội của công dân, đó là; Tạo bình đẳng về cơ hội, phát triển hệ thống an sinh xã hội, có chính sách trợ giúp các đối tượng khó khăn.

Luật BHXH năm 2006 và Luật sửa đổi, bổ sung năm 2014 đã luật hóa chính sách BHXH của Nhà nước, cụ thể hóa quy định của Hiến pháp về quyền đảm bảo an sinh xã hội của công dân với hai loại hình BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện.

Luật BHYT năm 2008 được Quốc hội khóa XII thông qua ngày 14/11/2008 đã tạo cơ sở pháp lý vững chắc thực hiện quyền được bảo vệ, chăm sóc sức khỏe cỉa công dân và thực hiện mục tiêu BHYT toàn dân. Đến Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật BHYT, có hiệu lực từ 01/01/2015 tiếp tục khẳng định điều này bằng quy định BHYT là hình thức bắt buộc được quy định đối với các đối tượng theo quy định của Luật BHYT để chăm sóc sức khỏe, không vì mục đích lợi nhuận và do Nhà nước tổ chức thực hiện. Như vậy, thực hiện mục tiêu BHYT toàn dân, Luật BHYT quy định mọi công dân bắt buộc tham gia BHYT, Nhà nước có cơ chế hỗ trợ trực tiếp cho một bộ phận người dân tham gia BHYT.

Tuy nhiên, tại Hội thảo cũng chỉ rõ nhiều bất cập trong chính sách, pháp luật về BHXH, BHYT liên quan đến lao động di cư phi chính thức. Thủ tục tham gia BHYT hộ gia đình, quy định về khám, chữa bệnh không đúng cơ sở đăng ký khám chữa bệnh ban đầu hoặc không theo tuyến chuyên môn kỹ thuật thì không được thanh toán hoặc thanh toán theo tỷ lệ thấp là điều bất lợi với lao động di cư do đặc điểm không ổn định về chỗ ở.

Mặt khác, lao động di cư phi chính thức làm việc thường không có hợp đồng lao động nên họ chỉ có thể tham gia loại hình BHXH tự nguyện và chỉ được hưởng hai chế độ hưu trí và tử tuất. Do điều kiện làm việc không đảm bảo an toán, mức độ gặp rủi ro cao hơn nhưng các chế độ ốm đau, thai sản, tai nạn lao động lại không có trong BHXH tự nguyện. Điều này tạo nên sự bất bình đẳng giữa những người lao động khi tham gia BHXH, không khuyến khích được lao động di cư phi chính thức tham gia BHXH tự nguyện.

Bên cạnh đó, thu nhập của đa số lực lượng lao động này ở mức thấp, thiếu ổn định và họ phải trang trang trải cho cuộc sống hàng ngày là chủ yếu nên điều kiện để quan tâm đến BHXH, BHYT là chưa có. Nhận thức về chăm sóc sức khỏe còn hạn chế, hiểu biết về vai trò, lợi ích khi tham gia BHYT, BHXH tự nguyện của lao động di cư phi chính thức còn thấp đồng thời rất khó tiếp cận quản lý đối tượng này do họ thường xuyên di chuyển, tính ổn định thấp.

Mở rộng tham gia BHXH tự nguyện

Ở nước ta, số lượng lao động khu vực phi chính thức khoảng 37 triệu người, chiếm gần 71% lực lượng lao động. Với những khó khăn trong việc tiếp cận các chính sách an sinh xã hội của lao động khu vực này, đại diện M-net khuyến nghị, cần mở rộng chế độ trong BHXH tự nguyện để người di cư khu vực phi chính thức tham gia BHXH tự nguyện được bình đẳng về quyền lợi như lao động tham gia BHXH bắt buộc. Trước hết nên sớm bổ sung chế độ thai sản cho lao động nữ di cư khu vực phi chính thức tham gia BHXH tự nguyện.

M-net cũng khuyến nghị, cần đơn giản hóa các quy trình, thủ tục tham gia BHXH, BHYT để người lao động di cư dễ dàng tiếp cận; Cải thiện, nâng cao chất lượng dịch vụ khám chữa bệnh, thái độ của nhân viên y tế, cải cách thủ tục khám chữa bệnh cho linh hoạt, phù hợp với đặc thù lao động… nhằm tạo niềm tin tưởng của người lao động di cư khi sử dụng thẻ BHYT. Quy định cụ thể về sự hỗ trợ của Nhà nước đối với đối tượng tham gia BHXH tự nguyện.

Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, tư vấn thông tin về chính sách an sinh xã hội, về BHYT, BHXH tự nguyện đến lao động di cư trên các kênh thông tin phù hợp như: thông qua chủ nhà trọ, chi hội phụ nữ, tổ dân phố,… Các địa phương nơi lao động di cư cư trú cần cung cấp thông tin về quy định pháp luật liên quan đến các điều kiện về cư trú và các chính sách an sinh xã hội,… để tăng khả năng tự bảo vệ của người lao động./.

Nguồn baohiemxahoi.gov.vn