Dự án Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi đề xuất cơ quan có thẩm quyền ngừng sử dụng hóa đơn với doanh nghiệp trốn đóng BHXH từ 6 tháng trở lên. Khi có dấu hiệu phạm tội trốn đóng theo Bộ luật Hình sự, cơ quan BHXH sẽ kiến nghị khởi tố. Chủ tịch cấp tỉnh có thể áp dụng chế tài khác với hành vi trốn đóng BHXH tại địa phương.

Ba hành vi được xem là trốn đóng BHXH nêu trong dự thảo, gồm: Doanh nghiệp không đăng ký tham gia BHXH bắt buộc, đăng ký không đủ số người thuộc diện tham gia hoặc đăng ký tham gia BHXH bắt buộc sau thời gian quy định; doanh nghiệp đã đăng ký tham gia BHXH bắt buộc cho lao động nhưng đến thời hạn quy định mà chưa đóng hoặc đóng chưa đủ; doanh nghiệp đăng ký và đóng BHXH bắt buộc thấp hơn tiền lương làm căn cứ đóng theo quy định.

Xử lý tội trốn đóng BHXH được quy định tại Điều 216 Bộ luật Hình sự năm 2015, nhưng đến nay chưa vụ nào bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Cơ quan Bảo hiểm xã hội củng cố hồ sơ gần 400 vụ trốn đóng BHXH chuyển công an, song gần một nửa số vụ cơ quan điều tra xác định không khởi tố vì chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm, khó làm rõ tội trốn đóng. Có doanh nghiệp mang tiền nợ đến đóng ngay khi công an vào cuộc.

Pháp luật đã trao quyền cho công đoàn khởi kiện song thực tế vướng mắc vì quy định tại các luật Tố tụng dân sự, Công đoàn, Bảo hiểm xã hội và Bộ luật Lao động chưa thống nhất. Có luật cho phép công đoàn nói chung có quyền khởi kiện, có luật quy định rõ là công đoàn cơ sở, có luật lại yêu cầu công đoàn phải được lao động ủy quyền.

Tổng liên đoàn lao động Việt Nam kiến nghị bỏ quy định công đoàn muốn khởi kiện phải có toàn bộ chữ ký ủy quyền vì không thực tế với những doanh nghiệp hàng nghìn công nhân và mất thêm thời gian, thủ tục.