Phần lớn lao động sẽ tiêu hết nhanh khoản rút BHXH một lần và về già lại đối mặt khó khăn. Do vậy, ILO khuyến nghị Luật BHXH (sửa đổi) cần thêm chính sách hỗ trợ để NLĐ ở lại hệ thống an sinh.

Báo cáo nghiên cứu Rút BHXH một lần ở Việt Nam: Xu hướng, thách thức và kiến nghị do ILO công bố cho thấy, khoản chi trả BHXH một lần chiếm tỷ trọng lớn trong tất cả khoản rút một lần tại Việt Nam, tăng từ 82% giai đoạn 2013-2016 lên 93% những năm 2016-2019. Năm 2019, khoảng 69% khoản thanh toán BHXH một lần dành cho lao động nữ dưới 35 tuổi. Họ cần khoản tiền này để trang trải chi phí sinh con, nuôi con.

Theo đánh giá của ILO, khi rút BHXH một lần, nếu không có phương án tiết kiệm, lao động sẽ gặp khó khi về già. Nhiều người dùng khoản rút BHXH một lần đầu tư kinh doanh, nhưng phần lớn tiêu hết rất nhanh, ngay cả với người có kế hoạch tài chính kỹ lưỡng. Một bất cập nữa là phần lớn lao động rút BHXH một lần trong độ tuổi đi làm khiến Việt Nam đối mặt thách thức kép khi vừa phải mở rộng lưới an sinh, vừa giữ chân họ ở lại hệ thống. “Nghiên cứu ở Malaysia những năm 2000 cho thấy, phần lớn lao động rút BHXH một lần để nghỉ hưu sớm đã tiêu sạch khoản này trong 3 năm. Cuối cùng họ phải trông vào khoản trợ cấp xã hội dành cho người nghèo của chính phủ. Khi đó cả xã hội phải gánh chịu chi phí, gồm những người đang nộp thuế”- ILO dẫn chứng.

Để giải quyết bài toán rút BHXH một lần, ngoài đưa chính sách trợ cấp gia đình, trẻ em vào Luật BHXH (sửa đổi), ILO khuyến nghị nên mở rộng trợ cấp thất nghiệp. Khi không có hoặc nhận mức trợ cấp thấp, lao động buộc phải tìm nguồn thay thế và nghĩ ngay đến rút một lần. Hiện tỷ lệ hưởng trợ cấp thất nghiệp là 60% nhưng tiền lương làm căn cứ đóng BHXH thấp, tiền trợ cấp lao động nhận được vì thế khá thấp so với chi phí sinh hoạt lẫn thu nhập thực tế. Thống kê tiền lương đóng BHXH của lao động chỉ 5,56 triệu đồng, mức trợ cấp lao động nhận được chỉ 3,4 triệu đồng mỗi tháng. “Tăng dần thời gian chờ dài hơn 12 tháng sau khi nghỉ việc để giảm động lực rút BHXH một lần của lao động như mỗi năm đóng BHXH tăng thêm một tháng chờ. Ngoài ra, cần làm tốt hơn chính sách đào tạo nghề, giới thiệu việc làm và tín dụng giúp lao động nhanh tìm việc mới. Tăng các khoản trợ cấp cùng đi dần từng bước hạn chế rút BHXH một lần sẽ không tạo ra cú sốc, khiến lao động dễ chấp nhận thay đổi chính sách hơn. Việc này phải lấy ý kiến lao động, chủ SDLĐ để đảm bảo chính sách nhận được đồng thuận của họ và xã hội đều chấp nhận”- ILO kiến nghị.

Ủng hộ bổ sung trợ cấp gia đình vào Luật BHXH (sửa đổi), ông Giang Thanh Long- giảng viên cao cấp (Trường ĐH Kinh tế Quốc dân) phân tích, phần lớn lao động thu nhập thấp chịu gánh nặng học hành của con cái và chi tiêu trước mắt. Khoản tiền trích đóng BHXH khiến hộ gia đình giảm một phần thu nhập dùng cho chi tiêu, thậm chí dẫn đến “nghèo hóa”. Trợ cấp gia đình vì vậy có thể cùng giải quyết hai bài toán: Duy trì cho trẻ em đến trường và mở rộng an sinh cho cha mẹ trong tuổi lao động. Khoản trợ cấp này nên tập trung vào nhóm hộ gia đình thu nhập thấp, công việc bấp bênh và con cái đang độ tuổi đến trường ở cấp học thấp bởi nhóm trẻ này có nguy cơ nghỉ học cao nếu gia đình khó khăn. Tiền trợ cấp có thể trực tiếp giảm trừ vào học phí, các chi phí học tập của trẻ và khoản này quay lại hỗ trợ cha mẹ đóng quỹ BHXH, nâng mặt bằng tiền đóng BHXH lên, giúp tăng tiền hưởng chế độ, cải thiện lương hưu sau này.

Với chương trình trợ cấp trực tiếp tiền mặt, cần quy định chặt chẽ kèm cam kết của người thụ hưởng để đảm bảo thực hiện mục tiêu an sinh lâu dài của Nhà nước. “Đơn cử, Brazil, Argentina hỗ trợ phụ nữ nuôi con bằng một khoản tiền mặt chuyển vào tài khoản. Khoản này được giám sát chặt chẽ và người thụ hưởng cam kết cho con đi học, nếu không thì phải hoàn trả. Hỗ trợ tiền mặt không có nghĩa là cho không mà cần đặt điều kiện để đảm bảo trẻ em được hưởng phúc lợi và an sinh lâu dài cho NLĐ. Việc duy trì cho trẻ đến trường cũng là tạo nguồn lực tương lai. Lao động thực hiện đúng cam kết được đỡ dần gánh nặng chi phí nuôi dạy con một thời gian dài. Khi con cái lớn cũng là lúc họ đã tham gia hệ thống BHXH nhiều năm, đủ thời gian hưởng lương hưu sẽ cân nhắc ở lại thay vì rút BHXH một lần”- ông Long phân tích.