Ảnh minh họa

Đánh mất cơ hội hưởng chế độ an sinh tuổi già
Tính trên toàn quốc, thống kê của BHXH Việt Nam cho thấy 04 năm qua có khoảng 2,5 triệu người xin lĩnh BHXH một lần, bình quân mỗi năm có hơn 600.000 người. Năm 2016, có trên 665.000 người và dự kiến năm 2017 là 690.000. Tại Hà Nội, năm 2016, có gần 49.000 người hưởng BHXH một lần với số tiền chi trả hơn 943 tỷ đồng. Đến tháng 05/2017, có gần 10.000 người hưởng BHXH một lần với số tiền hơn 328 tỷ đồng. Trong khi đó, con số cùng kỳ năm ngoái là 5.800 người. 
Theo BHXH Việt Nam, nguyên nhân chủ yếu do đời sống trong các khu công nghiệp còn khó khăn, tiền lương còn thấp nên người lao động muốn lấy BHXH một lần để có tiền trang trải trước mắt, chưa nghĩ đến khi về già. Nhiều lao động từ khu vực nông thôn vào làm việc cho các doanh nghiệp không có ý định gắn bó lâu dài. Họ làm việc một thời gian để tích lũy tiền lương, tiền đóng BHXH để làm vốn về quê làm ăn... Bên cạnh đó, người lao động chưa hiểu cặn kẽ được ý nghĩa chính sách BHXH, đặc biệt là quy định về giải quyết BHXH một lần. Nhiều chuyên gia chung nhận định rằng, việc ra khỏi lưới An sinh xã hội khiến người lao động có nguy cơ mất chỗ dựa khi về già, đó là một thực tế mà người lao động đang gặp phải. 
Mặt khác, hiện số người nhận BHXH một lần tương đương số người tham gia mới vào hệ thống, đồng nghĩa với việc phấn đấu đạt mục tiêu mở rộng diện bao phủ BHXH sẽ rất khó khăn. Trong cả nước, theo BHXH Việt Nam, năm 2016, số người tham gia mới BHXH là 775.000 người (tăng 6,3% so với năm 2015). Trong khi đó, có tới 665.000 người hưởng BHXH một lần (tăng gần 6%). Khoảng 80% số người nghỉ việc, thôi việc, hưởng chế độ BHXH một lần sau đó đi làm nơi khác. Điều đó cho thấy, mục đích của đa số người nghỉ việc là muốn nhận BHXH một lần chứ không phải là đã hết khả năng lao động.
Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội Bùi Sỹ Lợi nhận định: Đây là tình trạng đáng báo động, bởi mỗi năm có thêm khoảng 770.000 người tham gia BHXH, thì lại “ra” 660.000 người lao động hưởng BHXH một lần, tình trạng này không được giải quyết sẽ khó đạt mục tiêu đến năm 2020 có khoảng 50% lực lượng lao động, tương đương khoảng 30 triệu người tham gia BHXH theo tinh thần Nghị quyết số 21-NQ/TW của Bộ Chính trị. Đồng chí Bùi Sỹ Lợi nhấn mạnh: Chính sách BHXH là chính sách rất nhân văn của Đảng và Nhà nước đảm bảo mọi công dân có quyền được hưởng An sinh xã hội. Trong các chế độ của BHXH (hưu trí, tử tuất, ốm đau, thai sản, tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp) thì hưu trí là chế độ dài hạn, là mục tiêu quan trọng nhất của chính sách BHXH, nhằm lo cho cuộc sống lúc tuổi già. Khi nhận BHXH một lần, người lao động sẽ mất đi cơ hội được hưởng lương hưu, không có gì đảm bảo cho cuộc sống lúc tuổi già và sẽ trở thành gánh nặng cho gia đình và xã hội. 
Nhận định về tình trạng gia tăng số người nhận BHXH một lần, Thứ trưởng Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội Đào Hồng Lan cho rằng, BHXH là một trong những chính sách trụ cột của hệ thống An sinh quốc gia. Nếu người lao động không tham gia BHXH tăng nguy cơ khó khăn khi về già, đồng thời tạo thêm gánh nặng cho xã hội. Chế độ bảo trợ xã hội chỉ áp dụng với người cao tuổi (từ 80 tuổi trở lên), số tiền hỗ trợ khoảng 300.000 đồng/người/tháng. Người lao động nhận BHXH một lần, không tham gia BHXH đồng nghĩa với việc không có lương hưu khi về già. Điều này sẽ ảnh hưởng lớn tới An sinh xã hội nói chung và cuộc sống của người lao động nói riêng.

Hưởng một lần, người lao động chịu thiệt
Việc thanh toán BHXH một lần, ngoài ảnh hưởng đến quyền lợi khi về già của người lao động thì ngay thời điểm thanh toán họ cũng phải chịu nhiều thiệt thòi. Bên lề Hội nghị cung cấp thông tin báo chí về BHXH, BHYT tháng 8/2017, Phó Trưởng Ban thực hiện chính sách BHXH, BHXH Việt Nam Đỗ Ngọc Thọ cho biết: Việc nhận BHXH một lần là phải chấp nhận sự thiệt thòi rất lớn. Với mức 22% tiền lương tháng đóng vào quỹ hưu trí, tử tuất thì một năm tổng mức đóng là 2,64 tháng lương; trong khi mức hưởng BHXH một lần cho mỗi năm đóng BHXH chỉ bằng 02 tháng lương. Như vậy, người lao động bị thiệt mất 0,64 tháng lương và Quỹ BHXH không hề bị ảnh hưởng nhưng việc nhận BHXH một lần không được khuyến khích cũng chính vì mục tiêu đảm bảo An sinh xã hội bền vững cho người dân. Nếu so sánh với việc tích lũy thời gian để hưởng lương hưu thì thiệt thòi là không tính hết được. Người hưởng lương hưu, ngoài lương hưu còn được quỹ chi trả toàn bộ tiền mua thẻ BHYT (bằng 4,5% mức lương hưu); và định kỳ, trên cơ sở chỉ số giá tiêu dùng (trượt giá) Nhà nước điều chỉnh tăng lương hưu tương ứng (từ năm 2003 đến nay Nhà nước đã điều chỉnh tăng lương hưu 15 lần, với mức tăng từ khoảng 7,5 đến 9,3 lần tùy theo nhóm đối tượng). Khi người hưởng qua đời, người lo mai táng còn được hưởng trợ cấp mai táng bằng 10 tháng lương cơ sở tại thời điểm chết, thân nhân được hưởng chế độ tử tuất (trợ cấp hàng tháng hoặc một lần với mức thấp nhất bằng 03 tháng lương hưu). Trong khi, nếu nhận BHXH một lần thì không được hưởng các quyền lợi này nữa. Đây là ưu điểm vượt trội của BHXH. Có thể nói người tham gia BHXH khi hưởng lương hưu được hưởng rất nhiều quyền lợi và chính lương hưu mới là cứu cánh cho người lao động khi về già, không còn khả năng để lao động tạo thu nhập. 
Dưới góc độ cơ quan thực hiện chính sách BHXH, Trưởng Ban Thực hiện chính sách BHXH (BHXH Việt Nam) Điều Bá Được cho biết: Khi nhận BHXH một lần, người lao động sẽ mất đi cơ hội được hưởng lương hưu, không có gì đảm bảo cho cuộc sống lúc tuổi già và sẽ trở thành gánh nặng cho gia đình và xã hội. Cần hiểu rằng khoản tiền đóng vào Quỹ BHXH là “của để dành” quý giá của chính mình, nó không mất đi mà ngược lại vẫn được cơ quan BHXH quản lý và đầu tư tăng trưởng, người lao động hoàn toàn có thể bảo lưu thời gian đóng BHXH để khi có điều kiện thì tiếp tục tham gia BHXH bắt buộc hoặc tham gia BHXH tự nguyện với sự hỗ trợ một phần kinh phí từ Nhà nước (theo mức 10, 25, 30% mức đóng tính trên chuẩn hộ nghèo khu vực nông thôn tùy theo đối tượng). 

Chông chênh khi về già
Theo Trưởng Ban Thực hiện chính sách BHXH, BHXH Việt Nam Điều Bá Được: Bài học là những năm 1990, nhiều người chọn hưởng chế độ thôi việc, lĩnh tiền một lần (nay là BHXH một lần) theo Quyết định 176, đem số tiền đó đi gửi tiết kiệm vì lãi suất lúc đó rất cao. Sau đó, đồng tiền mất giá khiến họ thiệt thòi. Có người muốn trả lại số tiền đã nhận để được tham gia vào quỹ hưu trí, nhưng không được vì pháp luật không cho phép. Người lao động thực sự khó khăn, khi chọn hưởng BHXH một lần thì nên trực tiếp gặp cơ quan BHXH để được tư vấn, đến lúc đó quyết định cũng chưa muộn. 
Theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội Bùi Sỹ Lợi, chính sách hưu trí chính là “tấm lưới” bảo vệ người lao động tránh bị rơi vào nghèo đói khi hết tuổi lao động. Trong thực tế, khi thực hiện Quyết định 176/HĐBT vào đầu những năm 1990, do sắp xếp lại lao động trong các đơn vị kinh tế quốc doanh, có khoảng 700.000 lao động nhận BHXH một lần. Rất nhiều người trong số họ có cuộc sống khó khăn vì không có lương hưu, thậm chí kể cả với nhiều người không gặp khó khăn nhưng sau đó vẫn muốn trả lại Nhà nước số tiền đã nhận, để tiếp tục làm việc, đóng BHXH để sau này được hưởng lương. Tuy nhiên, điều này pháp luật không cho phép. Điều này cũng được tái khẳng định, khi năm 2007, Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội có tờ trình gửi Chính phủ giải thích về thắc mắc của 72.000 lao động xin nghỉ và nhận tiền BHXH một lần theo Quyết định 176. Những lao động này sau khi xin nghỉ, do tuổi già, khó khăn về thu nhập đã xin trả lại khoản tiền đó để được nhận lương hưu, nhưng pháp luật không hồi tố. Vì vậy, cho dù có tiếc, họ cũng không thể quay ngược thời gian để thay đổi quyết định của mình.
Chị Nguyễn Thị Hà, (40 tuổi, thị trấn Đông Anh, Hà Nội) trước công nhân giầy tại Đông Anh chia sẻ: Lúc tôi nhận BHXH một lần với số tiền 75 triệu, thời gian tham gia được 18 năm 01 tháng. Đến giờ cuộc sống khó khăn, công việc bấp bệnh, bệnh tật, chị trăn trở về già không còn sức khỏe để làm ra tiền thì cuộc sống rất khó khăn, biết cậy nhờ vào ai; nghĩ lại nhận BHXH một lần là một quyết định sai nhưng theo luật không được trả lại tiền BHXH đóng tiếp để hưởng lương hưu.
Chuyên gia về An sinh xã hội Việt Nam Nguyễn Thị Diệu Hồng cho rằng: trừ trường hợp bất khả kháng, còn không thì người lao động không nên nhận trợ cấp BHXH một lần vì sẽ thiệt thòi: “Có rất nhiều người chỉ quan tâm đến cái lợi nhỏ trước mắt, chứ không tính đến lợi ích lâu dài cũng như chưa hiểu hết ý nghĩa của việc hưởng lương hưu hàng tháng. Do đó tôi cho rằng, người lao động nên cân nhắc thật kỹ, thận trọng trước khi đưa ra quyết định nhận trợ cấp BHXH một lần, nhằm tránh được rủi ro khi về già không được hưởng lương hưu. Trong thời gian tới, mức lương hưu sẽ được điều chỉnh cho phù hợp với mức sống chung của toàn xã hội. Vào các thời điểm tăng mức lương tối thiểu chung cũng như việc xem xét chỉ số giá cả, Nhà nước đều có sự điều chỉnh lương hưu một cách hợp lý. Vì vậy, người lao động cần nhận thức rõ hơn về tính ưu việt của việc hưởng lương hưu mà tiếp tục tham gia BHXH để có điều kiện hưởng chính sách hưu trí khi hết tuổi lao động, bảo đảm an sinh bền vững cho người lao động, gia đình và xã hội”./.

Theo Tạp chí BHXH