Năm 2015 là năm đầu tiên Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật BHYT (Luật BHYT 2014) với nhiều điểm thay đổi mang tính đột phá có hiệu lực. Nghị quyết số 21 đã đặt ra chỉ tiêu phấn đấu cuối năm 2015 sẽ phải đạt tỉ lệ 75% dân số tham gia BHYT. Tuy nhiên, trên thực tế, công tác BHXH, BHYT còn một số hạn chế như mới chỉ có khoảng 20% lực lượng lao động tham gia BHXH, khoảng 71% dân số tham gia BHYT; tình trạng nợ đóng, trốn đóng BHXH còn diễn ra ở nhiều doanh nghiệp... Điều này gây ra không ít khó khăn trong quá trình thực hiện chính sách này, đòi hỏi sự nỗ lực cố gắng của ngành Y tế, ngành BHXH và của toàn xã hội.

Nhiều khó khăn trong quá trình thực hiện

Một trong những điểm mới đáng chú ý của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật BHYT là quy định toàn dân “bắt buộc” tham gia BHYT và thực hiện BHYT theo hộ gia đình. Cùng với đó là những thay đổi về cơ chế tài chính, mở rộng rất nhiều quyền lợi BHYT của người tham gia như: Người nghèo, đối tượng bảo trợ xã hội, người dân tộc thiểu số đang sinh sống tại vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, đặc biệt khó khăn, thân nhân của người có công với cách mạng…, không phải đồng chi trả khi KCB; người bệnh có thời gian tham gia BHYT 5 năm liên tục trở lên và có số tiền cùng chi trả chi phí KCB trong năm lớn hơn 6 tháng lương cơ sở cũng được Quỹ BHYT thanh toán 100%. Luật mới cũng quy định mở thông tuyến KCB BHYT, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho người tham gia BHYT trong việc tiếp cận các dịch vụ y tế; bổ sung quy định Quỹ BHYT thanh toán trong các trường hợp tai nạn giao thông, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp...

Các điểm mới này đều hướng tới mục tiêu chung là tăng diện bao phủ, tiến tới thực hiện BHYT toàn dân. Tuy nhiên, trong thời gian đầu triển khai thực hiện Luật, số người tham gia BHYT lại giảm tới 1,4 triệu người so với thời điểm cuối năm 2014, tập trung ở 2 nhóm: Nhóm được NSNN đóng và nhóm do NSNN hỗ trợ đóng BHYT. Riêng với nhóm tham gia theo hộ gia đình, mặc dù tỉ lệ tham gia BHYT trong 3 tháng đầu vẫn tăng 2,9% so với cuối năm 2014. Trong thời gian đầu triển khai quy định mới cũng nhận được nhiều ý kiến phàn nàn, thắc mắc từ người dân về quy trình, thủ tục tham gia.

Theo báo cáo của BHXH Việt Nam mới đây thì, tỷ lệ bao phủ  BHYT các địa phương không đồng đều, nhiều tỉnh, thành phố có  tỷ lệ tham gia BHYT thấp hơn mức bình quân chung của cả nước. Đến hết tháng 5 năm 2015, có 31 địa phương có tỷ lệ bao phủ BHYT đạt dưới 70% dân số toàn tỉnh, trong đó có đến 15 tỉnh, thành phố mới bao phủ được dưới 60 % dân số. Đặc biệt, có 8 địa phương gồm : An Giang, Bạc Liêu, Đồng Tháp, Hậu Giang, Tiền Giang, Kiên Giang, Tây Ninh, Vĩnh Long mới chỉ bao phủ BHYT được trên 55% dân số của tỉnh. Đáng chú ý là, một số tỉnh từ năm 2014 trở về trước có tỷ lệ bao phủ BHYT rất cao do có nhiều đối tượng thuộc diện chính sách xã hội, được ngân sách nhà nước mua thẻ BHYT nhưng đến năm 2015 bị sụt giảm mạnh số người có thẻ BHYT như: Bắc Kạn giảm 8%, Hậu Giang giảm 6 %, Lạng Sơn, Tuyên Quang  giảm 5% số người tham gia BHYT so với năm 2014.

Bên cạnh đó, tính tuân thủ pháp luật trong việc tham gia BHYT chưa cao của một bộ phận không nhỏ các doanh nghiệp, người sử dụng lao động và của một số nhóm đối tượng thuộc diện bắt buộc tham gia BHYT. Theo thống kê, hiện có tới trên 40% doanh nghiệp có biểu hiện trốn đóng, nợ đóng BHYT cho người lao động; một số tỉnh trên 20% học sinh – sinh viên, trong đó chủ yếu là sinh viên từ năm học thứ 2 của các trường Đại học, Cao đẳng, Trung học chuyên nghiệp chưa tham gia BHYT….

Một nguyên nhân nữa là cấp ủy, chính quyền ở một số địa phương chưa xác định rõ vai trò, trách nhiệm trong việc chỉ đạo thực hiện chính sách, pháp luật về BHYT tại địa phương, đơn vị, còn có biểu hiện giao toàn bộ nhiệm vụ tổ chức thực hiện chính sách pháp luật về BHYT cho ngành Y tế và ngành BHXH.

Nâng cao trách nhiệm của hệ thống chính trị

Ngay từ ngày đầu tiên Luật BHYT sửa đổi, bổ sung có hiệu lực thi hành, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Công điện số 01/CĐ-TTg chỉ đạo UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, các Bộ, các ngành tập trung chỉ đạo và tổ chức thực hiện đầy đủ các quy định của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật BHYT. Ngày 02/4/2015 Thủ tướng Chính phủ đã có Chỉ thị số 05/CT-TTg về tăng cường thực hiện chính sách BHXH, BHYT, theo đó yêu cầu đến hết năm 2015 phải đạt được mục tiêu 75% dân số cả nước tham gia BHYT theo Nghị Quyết số 21-NQ/TW ngày 22/11/2012 của Bộ Chính trị. Mới đây, tại Nghị quyết số 40/NQ-CP phiên họp thường kỳ tháng 5, Chính phủ đã quyết định giao chỉ tiêu thực hiện bao phủ BHYT cho từng tỉnh, thành phố, coi đó là chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội của mỗi địa phương.

Tại các địa phương trong cả nước, UBND tỉnh, thành phố cũng đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo các cấp, các ngành để triển khai thực hiện Luật BHYT. Bên cạnh đó, ngành BHXH cũng đã chủ động, tích cực phối hợp với Bộ Y tế và các đơn vị liên quan tổ chức tuyên truyền chính sách, pháp luật về BHYT bằng nhiều hình thức với các nội dung phù hợp theo nhóm đối tượng tham gia BHYT. Đồng thời, thành lập tổ thường trực tại cơ quan trung ương và tại BHXH các tỉnh, thành phố để kịp thời giải quyết khó khăn, vướng mắc phát sinh ngay trong những ngày đầu tiên triển khai thực hiện Luật BHYT sửa đổi, bổ sung. Kết quả tổng hợp sơ bộ của các địa phương cho thấy: Đến nay, cả nước có 40 tỉnh, thành phố đã ban hành kế hoạch, quyết định, công văn về việc triển khai thực hiện Luật BHYT.

Tuy nhiên, hầu hết các Kế hoạch của UBND tỉnh, thành phố chưa chỉ đạo quyết liệt, chưa xác định tỉ lệ bao phủ BHYT như là một chỉ tiêu về phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương, chưa hướng dẫn cụ thể việc kê khai lập danh sách đối tượng tham gia BHYT theo hộ gia đình; chưa triển khai thực hiện BHYT đối với  đối tượng là người thuộc hộ gia đình nông, lâm, ngư, diêm nghiệp có mức sống trung bình, mặc dù đã có Quyết định số 32/2014/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ và Thông tư số 22/2014/TT-BLĐTB&XH hướng dẫn thực hiện. Một số nhóm đối tượng chưa xác định được đối tượng đích để xây dựng kế hoạch thực hiện như: đối tượng tham gia hộ gia đình, trẻ em dưới 6 tuổi, HSSV…). Chưa có các chỉ đạo cụ thể đối với công tác thanh tra, kiểm tra các doanh nghiệp để giảm tình trạng nợ đóng, trốn đóng BHYT, khám chữa bệnh tại địa bàn giáp ranh, công tác chuyển tuyến KCB BHYT...

Để đạt mục tiêu 75% dân số tham gia BHYT trong năm 2015 và giải quyết kịp thời các vướng mắc, không làm ảnh hưởng đến quyền lợi của người tham gia BHYT, trên cơ sở kết quả kiểm tra, giám sát việc thực hiện Luật BHYT trong quý I/2015, tại Hội nghị Giao ban 5 tháng đầu năm, Bộ Y tế và BHXH Việt Nam đã thống nhất sẽ tiếp tục tăng cường vai trò chỉ đạo điều hành của cấp ủy, chính quyền, các tổ chức, đoàn thể trong thực hiện Luật; tập trung tháo gỡ các vướng mắc trong triển khai BHYT theo hộ gia đình. Theo đó, BHXH Việt Nam đã có công văn hướng dẫn một số nội dung thu BHYT theo hướng đơn giản thủ tục, dễ thực hiện, bỏ quy định hộ gia đình phải xuất trình bản phô tô giấy tạm vắng, giấy ly hôn… Hiện nay, BHXH Việt Nam đang gấp rút hoàn thiện mẫu lập danh sách và tập huấn cho đại lý, cho người làm công tác lập danh sách BHYT theo hộ gia đình.

Bộ Y tế cũng chỉ đạo Sở Y tế phối hợp với BHXH tỉnh, thành phố tổ chức các lớp đào tạo, tập huấn cho đối tượng cán bộ xã phường, đại lý BHYT để thống nhất cách hiểu văn bản, thống nhất trong tổ chức thực hiện, kiểm tra, hướng dẫn chi tiết cho người dân nơi mua BHYT, các thủ tục cần thiết để kê khai, lập danh sách tham gia BHYT theo hộ gia đình. Triển khai cấp thẻ BHYT cho trẻ em đồng thời với việc cấp giấy khai sinh để bảo đảm đầy đủ quyền lợi cho trẻ em dưới 6 tuổi.

Thực tế cho thấy, với một loạt các giải pháp tháo gỡ những vướng mắc trong quá trình triển khai các quy định mới của Luật BHYT như đơn giản hóa các thủ tục tham gia theo hộ gia đình, tăng cường công tác tuyên truyền để người dân nắm rõ hơn các quy định… tính đến hết tháng 5/2015 số người tham gia đã ổn định trở lại, tương đương với thời điểm cuối năm 2014.

Tuy nhiên, để thúc đẩy thực hiện lộ trình BHYT toàn dân, còn nhiều vấn đề vướng mắc cả về cơ chế chính sách và tổ chức thực hiện cần được khắc phục. Trong những tháng còn lại của năm 2015, Bộ Y tế sẽ chỉ đạo tăng cường sự phối hợp giữa Sở Y tế và BHXH tỉnh trong việc tham mưu triển khai thực hiện Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 22/11/2012 của Bộ Chính trị; Đề án thực hiện lộ trình BHYT toàn dân và Nghị quyết số 68 của Quốc hội về đẩy mạnh thực hiện chính sách, pháp luật BHYT, tiến tới BHYT toàn dân và Chỉ thị số 05/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về thực hiện BHXH, BHYT. Triển khai đồng bộ các giải pháp để mở rộng đối tượng, tăng tỉ lệ bao phủ BHYT, tập trung chỉ đạo, kiểm tra các tỉnh có tỉ lệ tham gia BHYT thấp dưới 60% ,  nắm thông tin hàng tháng về nhóm tham gia theo hộ gia đình, hộ cận nghèo và lao động trong các khối doanh nghiệp...

Bên cạnh đó, BHXH Việt Nam, Bộ Y tế cũng phối hợp với các cơ quan liên quan tiếp tục hoàn thiện văn bản hướng dẫn và triển khai thi hành Luật BHYT. Đồng thời, triển khai các giải pháp nâng cao chất lượng KCB BHYT, cải cách TTHC, cải tiến quy trình thanh toán KCB BHYT, quản lý và sử dụng Quỹ BHYT có hiệu quả. Thực hiện lộ trình tính giá dịch vụ y tế theo Nghị định 85; Ban hành giá dịch vụ y tế thống nhất theo hạng BV. Thống nhất việc đấu thầu, quản lý giá, thanh toán thuốc BHYT; Phối hợp triển khai quyết liệt Đề án ứng dụng CNTT trong quản lý và kiểm soát chi phí KCB BHYT bảo đảm sự thống nhất, đồng bộ giữa các cơ sở y tế và cơ quan BHXH và các cơ quan quản lý nhà nước trên phạm vi cả nước.

Để có thể hoàn thành mục tiêu phát triển đối tượng tham gia BHYT, phấn đấu năm 2015 có 75% dân số tham gia BHYT, cần phải có sự vào cuộc tích cực, chủ động hơn của các cấp, các ngành, và của toàn xã hội./.