Phát hiện nhiều sai phạm

Thực hiện ý kiến chỉ đạo , ngày 11/11/2013, Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân (nay là Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam) đã có ý kiến chỉ đạo giao Thanh tra Chính phủ phối hợp với các bộ, ban ngành và UBND các tỉnh trong năm 2014 phải thực hiện thanh tra việc chấp hành pháp luật về BHXH trong các doanh nghiệp (DN) và báo cáo Thủ tướng Chính phủ.

Ngay sau đó, BHXH Việt Nam đã chủ động phối hợp với Thanh tra Chính phủ xây dựng phương án thanh tra; chỉ đạo BHXH các tỉnh thống kê, lập danh sách 1.569 DN, bao gồm DN có số tiền nợ BHXH, BHYT, BH thất nghiệp lớn, thhhời gian kéo dài, hoặc DN chưa tham gia BHXH, BHYT cho người lao động gửi Thanh tra Chính phủ đề nghị thanh tra.

Trên cơ sở phương án và đề xuất của BHXH Việt Nam, ngày 29/8/2014, Thanh tra Chính phủ đã ban hành văn bản số 2047/KH-TTCP về kế hoạch triển khai thanh tra việc chấp hành pháp luật về BHXH, BHYT và văn bản số 2046/TTCP-V.III đề nghị UBND các tỉnh chỉ đạo Thanh tra tỉnh phối hợp với BHXH và các sở, ngành thuộc tỉnh triển khai thanh tra theo kế hoạch, đồng thời, ngày 11/9/2014, Thanh tra Chính phủ đã ban hành Quyết định số 2125/QĐ-TTCP thành lập Đoàn thanh tra liên ngành do Thanh tra Chính phủ chủ trì thanh tra trực tiếp tại 70 DN trên địa bàn 12 tỉnh.

Thực hiện chỉ đạo trên, từ ngày 24/9/2014 đến 25/12/2014, các Đoàn thanh tra liên ngành do Thanh tra Chính phủ chủ trì đã tiến hành thanh tra trực tiếp tại 68 DN trên địa bàn 12 tỉnh (2 DN đã ngừng hoạt động nên không thanh tra). Tại 62 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương trong cả nước (riêng Quảng Trị không thực hiện đợt này), Đoàn thanh tra liên ngành do Thanh tra tỉnh chủ trì đã thanh tra trực tiếp tại 1.187 DN. Các DN này chủ yếu l.à có số tiền nợ, chậm đóng BHXH, BHYT, BH thất nghiệp lớn, thời gian kéo dài.

Theo Kết luận số 622/KL-TTCP ngày 31/3/2015 của Thanh tra Chính phủ, qua thanh tra trực tiếp tại 68 DN đã xác định tất cả các DN đều chậm đóng BHXH, BHYT từ 4- 67 tháng (trung bình 26 tháng), với tổng số nợ BHXH, BHYT (kể cả lãi chậm đóng) tính đến ngày 31/7/2014 là 359.413,5 triệu đồng. Tính đến ngày 15/1/2015, các DN đã nộp được 104.529,7 triệu đồng; có 21 DN đóng không đủ số người thuộc diện tham gia BHXH, BHYT (dưới các hình thức: Trốn đóng, đóng thiếu thời gian của NLĐ...).

Thanh tra Chính phủ cũng kiến nghị Thủ tướng Chính phủ, chỉ đạo BHXH Việt Nam thực hiện một số nội dung: Chủ động phối hợp với các Bộ, ngành có liên quan triển khai thực hiện Luật BHXH; Chỉ đạo BHXH địa phương chủ động xây dựng kế hoạch kiểm tra, thanh tra việc thực hiện chính sách BHXH, BHYT; Thực hiện khởi kiện các DN nợ tiền BHXH, BHYT; Tăng cường tuyên truyền vận động, hướng dẫn, nâng cao nhận thức của DN và người lao động chấp hành nghiêm pháp luật về BHXH, BHYT.

Hiệu quả rõ rệt

Sau khi có kết luận thanh tra cũng như có sự chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, BHXH Việt Nam và BHXH các tỉnh, thành phố đã tích cực vào cuộc trong việc tham mưu, phối hợp thực hiện, nhất là phối hợp với các ban, ngành chức năng đôn đốc các DN khắc phục ngay hậu quả vi phạm theo kiến nghị và kết luận thanh tra hoặc phối hợp khởi kiện những đơn vị cố tình vi phạm.

Những nỗ lực trên của BHXH các cấp đã mang lại hiệu quả rõ rệt như: Đã truy thu được 778,7 tỷ đồng (trên tổng số 1.408,7 tỷ đồng BHXH nợ đọng của 1.255 DN được thanh tra). Trong tổng số 9.280 lao động bị chủ SDLĐ trốn đóng BHXH (với số tiền hơn 53 tỷ đồng), đã có 2.003 lao động được truy đóng với số tiền hơn 8,2 tỷ đồng. Có 25 đơn vị, DN nợ BHXH nhưng chưa tính lãi nên đã được tính lãi bổ sung với số tiền 308 triệu đồng. BHXH các tỉnh, thành phố cũng tiến hành rà soát, yêu cầu những DN chưa điều chỉnh tính tiền lương làm căn cứ đóng BHXH cho NLĐ phải điều chỉnh theo đúng quy định…

Bên cạnh đó, BHXH các địa phương còn có một số giải pháp nhằm khắc phục hậu quả vi phạm pháp luật BHXH, BHYT, BH thất nghiệp sau thanh tra, như: Cơ quan BHXH tự kiểm tra tại 5.304 đơn vị; phối hợp với các cơ quan, đơn vị thanh kiểm tra tại 2.865 đơn vị; tiến hành khởi kiện 1.606 đơn vị. Thậm chí, BHXH một số địa phương như: Kiên Giang, Thanh Hóa, TP.HCM, An Giang, Lạng Sơn còn đề nghị Tòa án áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời để thu hồi các khoản nợ BHXH, BHYT theo quy định của pháp luật. Đồng thời, UBND một số tỉnh còn ban hành quyết định thu hồi nợ BHXH đối với các DN; với những DN thực sự khó khăn thì tiến hành xác minh làm căn cứ xác định thời gian đóng trên sổ BHXH…

Tuy nhiên, cũng theo BHXH Việt Nam, việc xử lý vi phạm pháp luật về BHXH, BHYT, BH thất nghiệp sau thanh tra vẫn còn một số hạn chế. Vẫn còn nhiều DN chậm hoặc chưa khắc phục hậu quả vi phạm; nhiều DN chỉ khắc phục một phần vi phạm theo kiến nghị và kết luận thanh tra.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, về mặt khách quan là do một số DN phải thu hẹp sản xuất, hoạt động cầm chừng, tình hình doanh thu và lợi nhuận không đủ chi phí, dẫn đến không có khả năng thanh toán nợ BHXH, BHYT theo quy định. Một số đơn vị là công ty con hoặc chi nhánh nên phụ thuộc vào tình hình tài chính của công ty mẹ. Bên cạnh đó, phần lớn các DN nợ BHXH hoạt động trong lĩnh vực xây dựng, giao thông do nhiều công trình đã hoàn thành, đã bàn giao, nhưng vẫn chưa được chủ đầu tư thanh quyết toán nên không có khả năng chi trả lương và BHXH.

Về chủ quan, theo BHXH Việt Nam, nhiều NLĐ còn chưa dám đấu tranh đòi quyền lợi hợp pháp cho mình; Nhiều chủ SDLĐ chưa quan tâm đúng mức đến quyền lợi của NLĐ, cố tình chây ỳ, chậm nộp tiền BHXH để chiếm dụng. Tại nhiều DN, tổ chức công đoàn cơ sở chưa đủ mạnh, chưa làm tốt công tác tuyên truyền, nhất là chưa thực hiện tốt chức năng đại diện và bảo vệ quyền lợi cho NLĐ. Bên cạnh đó, sự phối hợp giữa cơ quan BHXH với các cơ quan quản lý nhà nước trong việc thanh tra, kiểm tra các DN đôi lúc chưa được thường xuyên, từ đó chưa kịp thời hướng dẫn, đôn đốc và xử lý các DN vi phạm.

Ngoài ra, do chế tài xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực BHXH, BHYT còn quá nhẹ, chưa đủ sức răn đe, khiến nhiều đơn vị cố tình trốn tránh, chây ỳ hoặc chấp nhận nộp phạt nhằm chiếm dụng, quay vòng tiền BHXH để sử dụng vào mục đích khác. Mặt khác, thời gian qua, cơ quan BHXH không có thẩm quyền xử phạt đối với đơn vị vi phạm, mà phải thông qua hoạt động nghiệp vụ của thanh tra chuyên ngành, trong khi lực lượng này quá mỏng, chỉ có thể thanh tra được rất ít đơn vị.

Để khắc phục những tồn tại, hạn chế trên, BHXH Việt Nam kiến nghị Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ sớm trình Quốc hội thông qua Bộ Luật Hình sự (sửa đổi) để tạo hành lang pháp lý xử lý nghiêm các hành vi vi phạm về BHXH, BHYT. Đồng thời, cần nghiên cứu sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thi hành án dân sự, trong đó ưu tiên thu hồi nợ BHXH, BHYT, BH thất nghiệp để bảo vệ quyền lợi của NLĐ; sớm ban hành Nghị định quy định về thanh tra chuyên ngành đóng BHXH; sửa đổi Nghị định 95/2013/NĐ-CP về quy định xử phạt hành chính trong lĩnh vực lao động và BHXH./.