Đồng chí Nguyễn Thiện Nhân- Uỷ viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Uỷ ban Trung ương MTTQ Việt Nam phát biểu tại Hội thảo

DN trốn đóng, nợ BHXH- quyền lợi của NLĐ bị xâm phạm

Theo báo cáo của BHXH Việt Nam, tính đến hết 31/12/2013 số thu BHXH bắt buộc là 105.018 tỷ đồng với gần 11 triệu người tham gia, số người tham gia BHXH tự nguyện là 173.584 người, số người tham gia BH thất nghiệp là gần 8,7 triệu người (chiếm khoảng 80% số người tham gia BHXH bắt buộc), số người tham gia BHYT là trên 61 triệu người (với tỷ lệ bao phủ xấp xỉ 69%).

Tuy nhiên, Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Đỗ Văn Sinh cho biết, tình trạng nợ BHXH, BHYT đang diễn ra phổ biến và có chiều hướng gia tăng qua các năm về cả số đơn vị nợ lẫn số tiền nợ. Cụ thể, theo báo cáo của BHXH các tỉnh, thành phố, tính đến hết tháng 8/2014, có 47.315 đơn vị (chiếm tỷ lệ cao khoảng 18% trong tổng số đơn vị tham gia BHXH) với gần 674.000 lao động (chiếm khoảng 6,7% lao động tham gia BHXH) còn nợ tiền BHXH, BHYT với số tiền nợ là 11.562 tỷ đồng, bằng 6,49% kế hoạch giao thu. Đáng chú ý là trong số các đơn vị nợ BHXH, BHYT, đã có trên 8.000 đơn vị ngừng hoạt động, với gần 7000 đơn vị không còn giao dịch với cơ quan BHXH và có hơn 30.000 số lao động tại các đơn vị này có nguy cơ mất quyền lợi cơ bản về BHXH, BHYT.

Hiện nay trên cả nước số đối tượng có quan hệ lao động thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc là 16 triệu người nhưng mới có gần 11 triệu lao động tham gia BHXH bắt buộc, còn khoảng 5 triệu lao động chưa được tham gia BHXH, BHYT, tương ứng với số thu BHXH, BHYT khoảng 56.000 tỷ đồng/năm. Đây là thất thoát lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến Quỹ BHXH và quyền lợi của NLĐ.

Ông Đỗ Văn Sinh nhấn mạnh, hiện có trên 300.000 DN đang hoạt động, nhưng  mới chỉ có gần 150.000 DN đăng ký tham gia với cơ quan BHXH, như vậy có đến 50% số DN trốn đóng BHXH. Trên thực tế, tình trạng nợ đọng, trốn đóng BHXH, BHYT đã gây khó khăn rất lớn cho cơ quan BHXH nhiều năm nay. Với số tiền nợ BHXH, các chủ sử dụng lao động gần như bỏ rơi NLĐ, không thực hiện nghĩa vụ, trách nhiệm đối với NLĐ, không hợp tác với cơ quan BHXH để giải quyết chế độ cho NLĐ theo đúng quy định của pháp luật. Các hành vi này đã gây ảnh hưởng lớn đến trật tự, an toàn xã hội mà trực tiếp vi phạm tới các lợi ích cơ bản về an sinh xã hội của NLĐ.

Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Đỗ Văn Sinh báo cáo tại Hội thảo

Đồng tình với nhận định của ông Sinh, Phó Chủ tịch Tổng LĐLĐ Việt Nam Mai Đức Chính cũng cho rằng, nguyên nhân của tình trạng nợ, chậm đóng BHXH, BHYT thì rất nhiều nhưng mấu chốt là do chế tài xử phạt chưa đủ mạnh, lãi xuất chậm đóng thấp, mức xử phạt hành chính thiếu tính răn đe; công tác thanh tra, xử lý vi phạm pháp luật về BHXH, BHYT còn chưa thường xuyên, kiên quyết; mặt khác NLĐ cũng chưa hiểu đúng, nhận thức rõ được và mất gì khi tham gia BHXH, BHYT và cũng không loại trừ nguyên nhân công đoàn cơ sở chưa tuyên truyền và thực hiện tốt chức năng đại diện, bảo vệ NLĐ tại đơn vị.

Phó Chủ tịch thường trực Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam Hoàng Văn Dũng cho rằng, nhận thức về trách nhiệm và quyền lợi tham gia BHXH, BHYT bắt buộc của người sử dụng lao động còn hạn chế, nhất là khu vực ngoài Nhà nước, do vậy việc đóng chậm, đóng thiếu hoặc trốn đóng thường xuyên xảy ra. Cũng có những trường hợp người sử dụng lao động hiểu rất rõ trách nhiệm và quyền lợi tham gia BHXH, BHYT cho NLD, nhưng lại cố tình không đóng BHXH, BHYT, hoặc chỉ đóng BHXH, BHYT cho một số người trong bộ khung quản lý của đơn vị để giảm chi phí, thu lợi nhuận nhiều hơn hoặc lạm dụng tỷ lệ lãi suất phạt chậm nộp thấp hơn lãi suất ngân hàng, thủ tục vay ngân hàng phức tạp nên cố tình nợ BHXH, BHYT. Nếu không có biện pháp buộc chủ sử dụng lao động tuân thủ pháp luật về BHXH thì mục tiêu đến năm 2020 sẽ khó đạt được trên 50% lực lượng lao động tham gia BHXH.

Cần hoàn thiện cơ chế, chính sách và tăng chế tài xử phạt

Tại Hội thảo, các đại biểu đã thảo luận và đưa ra nhiều giải pháp thiết thực nhằm giải quyết tình trạng này, như: giao chức năng thanh tra thu cho cơ quan BHXH; đề nghị bổ sung vào Bộ Luật Hình sự tội trốn đóng BHXH, tội chiếm dụng tiền BHXH của NLĐ; quy định NLĐ có thể trình hợp đồng lao động để báo cơ quan BHXH mình thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc; tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh để hỗ trợ DN phát triển; để tăng diện bao phủ BHXH cần có sự hỗ trợ của Chính phủ đối với NLĐ thuộc nhóm đối tượng phi chính thức…

Đại diện cho giới chủ sử dụng lao động, Phó Chủ tịch thường trực Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam Hoàng Văn Dũng nhấn mạnh từ năm 2012, do tình hình khó khăn chung của nền kinh tế - xã hội Việt Nam, các DN cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng trong hoạt động sản xuất kinh doanh. Thị trường tiêu thụ bị thu hẹp, hàng hóa tồn kho đọng nhiều, khách hàng cũng gặp khó khăn nên chậm thanh toán, có hợp đồng thì lại gặp khó khăn trong việc thiếu nguồn vốn, NLĐ thì thiếu việc làm... Chỉ tính riêng 9 tháng đầu năm 2014, có 53.000 DN đăng ký thành lập nhưng đã có 48.000 DN tuyên bố giải thể.

Đại diện VCCI đề xuất, Chính phủ, các nhà hoạch định chính sách cần nghiên cứu điều chỉnh các chính sách của Nhà nước có liên quan đến BHXH, BHYT và các hình thức bảo hiểm bắt buộc khác mà DN phải thực hiện để bảo đảm quyền lợi cho NLĐ. Các cơ chế, chính sách này cần phải được tính toán hợp lý, trên cơ sở nghiên cứu khoa học, đồng thời cũng phải căn cứ vào tình hình kinh tế và sức khỏe của DN để đưa ra chính sách hợp lý, tạo điều kiện cho DN vừa trả được nợ BHXH, vừa tiếp tục sản xuất kinh doanh, tránh việc đưa ra các quyết định không phù hợp, thiếu cơ sở và tạo thêm sức ép cho DN.