Theo quy định của Luật BHXH sửa đổi năm 2014, từ 1/1/2016, tổ chức công đoàn được giao quyền khởi kiện doanh nghiệp, cá nhân nợ BHXH. Tuy nhiên, sau hơn 1 năm quy định này có hiệu lực, tổ chức công đoàn chưa khởi kiện thành công một vụ nào.

Chiều 8/5, Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức Tọa đàm trực tuyến “Gỡ vướng trong khởi kiện, trốn đóng BHXH” với sự tham gia của các khách mời: ông Bùi Sỹ Lợi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội; ông Mai Đức Chính, Phó Chủ tịch Tổng LĐLĐ Việt Nam; ông Đào Việt Ánh, Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam.

Nợ BHXH có xu hướng gia tăng

Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Đào Việt Ánh nêu rõ, quyền an sinh xã hội là một trong những quyền cơ bản đã được quy định trong Hiến pháp. Thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình, BHXH Việt Nam đặc biệt quan tâm vấn đề này. Tuy nhiên, dù đã áp dụng nhiều biện pháp nhưng tình trạng chậm đóng, nợ đọng BHXH vẫn rất lớn. Số DN tham gia BHXH là khoảng trên 235.000 trong tổng số gần 500.000 DN đang hoạt động. Tình trạng nợ đóng tương đối phức tạp. Cuối năm 2015, số nợ BHXH là gần 10.000 tỷ đồng; cuối năm 2016 là khoảng 7.500 tỷ đồng;… Số nợ trước khi chuyển sang cơ quan công đoàn có giảm nhưng xu hướng gần đây có gia tăng.

Tình trạng nợ BHXH diễn ra ở tất cả loại hình kinh tế, nhưng tập trung vào khối doanh nghiệp ngoài quốc doanh. Nguyên nhân chính là do tính tuân thủ pháp luật BHXH của chủ sử dụng lao động chưa cao, chưa nhận thức đầy đủ về trách nhiệm, chưa quan tâm đến quyền lợi BHXH đối với người lao động.

Tính đến hết quý I/2017, một số doanh nghiệp nợ BHXH với số tiền lớn, thời gian nợ kéo dài như: Công ty CP xe khách Phương Trang (TP.HCM) 28,7 tỷ đồng; Công ty TNHH Nam Phương (TP.HCM) 20,9 tỷ đồng; Công ty CP Lilama 3 (Hà Nội) 25,4 tỷ đồng; Công ty TNHH May mặc xuất khẩu VIT Garment (Hà Nội) 19 tỷ đồng;…

Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam chia sẻ, điều đáng lo ngại nhất là hiện nay có khoảng 1.400 tỷ đồng nợ BHXH từ các doanh nghiệp đã ngừng hoạt động, giải thể, phá sản hoặc chủ bỏ trốn. Số tiền này được theo dõi trên hệ thống sổ sách đã hơn 10 năm. Đây là dạng “nợ treo” hầu như không thể thu hồi và quyền lợi của người lao động ở các doanh nghiệp này cũng bị “treo” chưa được giải quyết. Số nợ này đã làm cho hơn 193 nghìn người lao động bị ảnh hưởng đến quyền lợi.

Ông Bùi Sỹ Lợi tại buổi Tọa đàm

Ông Bùi Sỹ Lợi, Phó chủ nhiệm Ủy ban về các vấn đề xã hội của Quốc hội nhấn mạnh thêm, nợ đọng có xu hướng tăng, cấp bách hơn và ngày càng phức tạp. BHXH là chính sách ưu việt, người dân hiểu không chỉ là nghĩa vụ mà còn là quyền lợi. Năm 2016, nợ BHXH giảm nhưng năm 2017 có xu hướng tăng. Như vậy, việc tuân thủ pháp luật còn hạn chế, gây ảnh hưởng quỹ BHXH trong tương lai. Thu được không chỉ bảo toàn quỹ mà còn đầu tư sinh lời, làm qũy tăng trưởng tốt hơn.

Vướng mắc trong pháp lý

Tại Tọa đàm, các đại biểu đã chỉ ra nguyên nhân là do vướng mắc về pháp lý, bất cập giữa một số quy định trong các Luật, Bộ Luật: Lao động, BHXH, Công đoàn và Tố tụng dân sự.

Phó Chủ tịch Tổng LĐLĐ Việt Nam Mai Đức Chính cho biết, để thực hiện các quy định khởi kiện, Tổng Liên đoàn Lao động đã ký kết chương trình phối hợp với BHXH Việt Nam về chia sẻ thông tin cũng như cung cấp hồ sơ khỏi kiện.

Hết tháng 01/2017, BHXH Việt Nam đã chuyển các cấp công đoàn 1.177 hồ sơ, các cấp công đoàn tiếp nhận 1.550 hồ sơ. Giữa tháng 2/2017 có 11 liên đoàn khởi kiện 77 đơn vị nợ, đến nay toàn án đã trả lại 17/77 vụ, còn 60 vụ. Qua quá trình khởi kiện, một số DN đã đem tiền đến nộp cơ quan BHXH.

Số hồ sơ trả lại do 3 nguyên nhân: không thuộc phạm vi thẩm quyền của Toà án, thiếu thủ tục về giải quyết tranh chấp tập thể, chưa có ủy quyền của người lao động. Ông Mai Đức Chính cho biết thêm, nguyên nhân cơ bản có lẽ là do quan điểm của Toà án Nhân dân Tối cao cho rằng hành vi nợ BHXH là hành vi bị nghiêm cấm trong luật. Mà đã là hành vi bị nghiêm cấm thì xử phạt hành chính theo Luật Xử phạt hành chính và trách nhiệm thuộc cơ quan BHXH trong thanh tra thu phải xử lý. Khi có quyết định xử phạt, nếu DN tiếp tục chây ì sẽ khởi tố vụ án hình sự theo Luật Hình sự.

Ông Đào Việt Ánh cho biết, khởi kiện là một trong những biện pháp thu hồi nợ hiệu quả của ngành BHXH. Cơ quan BHXH đã  khởi kiện 8.840 vụ DN nợ BHXH, tương ứng với số tiền gần 6.000 tỷ đồng. Trong đó Tòa án đã xét xử  3.986 vụ, thu về quỹ BHXH gần 980 tỷ đồng (chiếm 16,3% trên số nợ khởi kiện). Tuy nhiên, sau hơn 1 năm quy định tổ chức công đoàn được giao quyền khởi kiện DN, cá nhân nợ BHXH theo Luật BHXH sửa đổi năm 2014, tổ chức công đoàn chưa khởi kiện thành công một vụ nào.

Ông Đào Việt Ánh tại buổi Tọa đàm

Cơ quan BHXH đã phối hợp chặt chẽ với tổ chức công đoàn các cấp, chuẩn bị hồ sơ chuyển tổ chức công đoàn nộp lên Tòa án. Nhiều hồ sơ bị Tòa án trả lại với lý do thiếu giấy ủy quyền của người lao động hoặc giấy ủy quyền của tổ chức công đoàn cơ sở. Có nơi, TAND đã thụ lý vụ án rồi lại ra quyết định đình chỉ giải quyết vụ án dân sự với lý do người khởi kiện không có quyền khởi kiện theo quy định tại Điều 186 và Điều 187 của Bộ luật Tố tụng dân sự. 

Theo ông Đào Việt Ánh – Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam, nếu công đoàn cấp trên khởi kiện thì phải có giấy ủy quyền của NLĐ là một khó khăn khiến việc khởi kiện của tổ chức công đoàn chưa phát huy hiệu quả.

Không những thế, chính NLĐ cũng “không dám” ủy quyền cho tổ chức công đoàn cấp trên khởi kiện vì không muốn mất việc chỉ vì vấn đề BHXH. Ngoài ra, các DN thường trốn tránh, không hợp tác làm việc với các cơ quan chức năng, không ký nhận biên bản đối chiếu công nợ để làm căn cứ hoàn thiện hồ sơ khởi kiện.

Theo ông Mai Đức Chính, việc uỷ quyền cũng không đơn giản, mỗi người lao động muốn uỷ quyền phải trực tiếp đi cùng người được uỷ quyền ra uỷ ban, phòng công chứng làm giấy tờ với lệ phí 130.000 đồng. Với những doanh nghiệp có tới 1.000, 2.000 lao động thì hàng nghìn người làm thủ tục uỷ quyền rất mất thời gian. Đấy là chưa kể đến nếu uỷ quyền cá nhân khi xử toà án sẽ xử lý từng vụ án vì đây là tranh chấp cá nhân.

Phát huy chức năng thanh tra để xử lý chậm đóng BHXH

Ông Mai Đức Chính -  Phó Chủ tịch Tổng LĐLĐ Việt Nam cho biết, Điều 14, Luật BHXH năm 2014 giao cho tổ chức Công đoàn quyền khởi kiện các DN trốn đóng, nợ đóng BHXH từ 01/01/2016.

Ông Mai Đức Chính tại buổi Tọa đàm

Nhưng để Công đoàn khởi kiện được và Tòa án thụ lý được thì phải thực hiện theo Bộ luật Tố tụng dân sự. Trong khi đó, đến 1/7/2016, Bộ luật Tố tụng dân sự (sửa đổi) mới có hiệu lực, nên đã “bỏ trống” pháp luật tới 6 tháng.

Cùng với đó, Điều 216 Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định về tội trốn đóng BHXH cho người lao động, người vi phạm có thể bị phạt tiền đến 3 tỷ đồng, phạt tù tới 7 năm. Nhưng hiện Bộ luật này chưa được thi hành nên nhiều người sử dụng lao động đang trốn đóng, nợ đọng BHXH vẫn chưa phải chịu trách nhiệm hình sự.

Chính những khoảng trống thời gian về hiệu lực của các văn bản pháp luật liên quan đã khiến việc khởi kiện các DN nợ BHXH còn chưa đủ sức “răn đe” là làm tổ chức Công đoàn chậm trễ trong việc khởi kiện DN nợ đọng BHXH. 

Do vậy, ông Mai Đức Chính cho biết, để giải quyết những vướng mắc về thủ tục “cản” việc khởi kiện các DN nợ, trốn BHXH, Tòa án Nhân dân Tối cao đã yêu cầu BHXH Việt Nam và Tổng LĐLĐ Việt Nam phối hợp đề xuất sửa đổi Luật BHXH, phải quy định rõ tổ chức công đoàn nào có quyền khởi kiện. 

Ông Bùi Sỹ Lợi cũng cho rằng, đây là sự không đồng bộ của hệ thống pháp luật. Điều 17, Luật BHXH giao công đoàn được quyền khởi kiện các vụ án về BHXH thì trong Bộ luật Tố tụng dân sự cũng phải quy định việc đó được khởi kiện ở Tòa án mới đồng bộ. Vì pháp luật không đồng bộ nên dẫn đến tình trạng pháp luật có quy định nhưng không thực thi được, phải xử lý bằng các biện pháp khác. 

Theo ông Bùi Sỹ Lợi, BHXH nên tận dụng chức năng thanh tra đã được giao để tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử phạt theo quy định. Sắp tới, Quốc hội thông qua Bộ luật Hình sự. Điều 264 và Điều 265 sẽ cho phép xử lý hình sự các tội chiếm dụng và trốn đóng BHXHi, hiệu quả sẽ cao hơn. 

Chung quan điểm, ông Đào Việt Ánh cho rằng hệ thống pháp luật chưa đồng bộ, thống nhất nên thời gian qua, việc khởi kiện chưa đạt kết quả như mong muốn.

Trao đổi về việc thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành về đóng BHXH, Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Đào Việt Ánh cho biết thêm, BHXH Việt Nam đang nỗ lực triển khai chức năng này. 

Chính phủ ban hành Nghị định số 21/2016/NĐ-CP quy định việc thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành về đóng BHXH có hiệu lực thi hành từ 01/6/2016. 

BHXH Việt Nam đã phối hợp với Trường Cán bộ thanh tra (Thanh tra Chính phủ) tổ chức đào tạo nghiệp vụ thanh tra viên cho công chức, nghiệp vụ thanh tra chuyên ngành đóng BHXH, BH thất nghiệp, BHYT cho viên chức; nghiệp vụ trưởng đoàn thanh tra. Hiện tại BHXH Việt Nam đã có hơn 1.000 cán bộ đã được đào tạo đủ điều kiện để thực hiện nhiệm vụ thanh tra chuyên ngành đóng BHXH. 

Sau gần một năm triển khai, BHXH Việt Nam đã tổ chức triển khai thanh tra chuyên ngành tại 1.322 cơ quan, đơn vị, DN. Các đoàn thanh tra đã phát hiện, kiến nghị truy thu 26,4 tỷ đồng tiền đóng BHXH của 45.018 lao động chưa đóng, đóng thiếu thời gian; hơn 12 tỷ đồng tiền đóng BHXH của 30.522 lao động đóng thiếu mức quy định; yêu cầu các đơn vị, DN đóng số tiền 339,3 tỷ đồng BHXH chậm đóng, nợ đọng.

Việc triển khai chức năng thanh tra chuyên ngành đóng BHXH đã góp phần thu hồi nợ BHXH, nên đã có hàng trăm nghìn lao động được hưởng các chế độ BHXH đầy đủ, kịp thời đảm bảo đầy đủ quyền lợi như: chế độ khám, chữa bệnh, thai sản, tai nạn, thanh toán chế độ khi nghỉ việc… và ổn định đời sống.

Nguồn BHXH VN