Trước hết, xin Tiến sĩ thông tin một cách cụ thể hơn về cách tính tỷ lệ % hưởng lương hưu từ năm 2018 có thay đổi như thế nào so với nghỉ hưu trước năm 2018?

TS.Bùi Sỹ Lợi: Luật BHXH 2014 đã được Quốc hội thông qua ngày 20/11/2014 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2016 với rất nhiều quy định mới về chế độ, chính sách BHXH, quyền và trách nhiệm của người lao động, người sử dụng lao động, thủ tục thực hiện BHXH và quản lý nhà nước về BHXH... Trong đó, Luật BHXH 2014 quy định công thức tính lương hưu từ 01/01/2018 theo hướng tăng dần thời gian đóng BHXH để đạt tỷ lệ hưởng lương hưu tối đa 75% khi có đủ 30 năm đối với nữ và 35 năm đối với nam là thực hiện nguyên tắc đóng – hưởng, bảo đảm sự công bằng, bình đẳng trong việc tham gia và thụ hưởng các chế độ BHXH.

Mức lương hưu hàng tháng của người lao động đủ điều kiện hưởng theo Điều 54 của Luật trước năm 2018 được tính tương ứng với 15 năm đóng BHXH là 45% mức bình quân thu nhập tháng đóng BHXH, sau đó cứ thêm mỗi năm thì tính thêm 2% đối với nam và 3% đối với nữ cho đến mức tối đa bằng 75%.

Với người lao động nghỉ việc hưởng lương hưu từ ngày 01/01/2018 trở đi, mức lương hưu sẽ được tính như sau:

- Lao động nữ nghỉ hưu từ ngày 01/01/2018 trở đi, cách tính tỷ lệ % hưởng lương hưu bằng 45% tương ứng với đủ 15 năm đóng BHXH, sau đó cứ mỗi năm đóng BHXH được tính bằng 2% tối đa không quá 75%. Như vậy, để đạt tỷ lệ 75% lương hưu thì lao động nữ phải có đủ 30 năm đóng BHXH (nghỉ hưu trước năm 2018 thì lao động nữ có đủ 25 năm đóng BHXH được hưởng tỷ lệ 75%), những lao động nữ nghỉ hưu từ 01/01/2018 trở đi mà chưa đủ 30 năm đóng BHXH thì tỷ lệ hưởng lương hưu không đạt mức 75%.

- Lao động nam nghỉ hưu từ 01/01/2018 trở đi, cách tính tỷ lệ hưởng lương hưu như sau:

Năm 2018 quy định đủ 16 năm đóng BHXH bằng 45% sau đó cứ thêm mỗi năm đóng BHXH được tính thêm 2% tối đa không quá 75% (đủ 31 năm đóng BHXH tỷ lệ hưởng lương hưu bằng 75%).

Năm 2019 quy định đủ 17 năm đóng BHXH bằng 45% sau đó cứ thêm mỗi năm đóng BHXH được tính thêm 2% tối đa không quá 75% (đủ 32 năm đóng BHXH tỷ lệ hưởng lương hưu bằng 75%).

Năm 2020 quy định đủ 18 năm đóng BHXH bằng 45% sau đó cứ thêm mỗi năm đóng BHXH được tính thêm 2% tối đa không quá 75% (đủ 33 năm đóng BHXH tỷ lệ hưởng lương hưu bằng 75%).

Năm 2021 quy định đủ 19 năm đóng BHXH bằng 45% sau đó cứ thêm mỗi năm đóng BHXH được tính thêm 2% tối đa không quá 75% (đủ 34 năm đóng BHXH tỷ lệ hưởng lương hưu bằng 75%).

Từ năm 2022 trở đi quy định đủ 20 năm đóng BHXH bằng 45% sau đó cứ thêm mỗi năm đóng BHXH được tính thêm 2% tối đa không quá 75% (đủ 35 năm đóng BHXH tỷ lệ hưởng lương hưu bằng 75%).

Theo đó, lao động nam nghỉ hưu trong năm 2018 thì phải có đủ 31 năm đóng BHXH mới đạt tỷ lệ hưởng lương hưu 75%. Tương tự đối với các trường hợp lao động nam nghỉ hưu từ năm 2019; 2020; 2021 và 2022 tương ứng phải đủ 32, 33, 34, 35 năm đóng BHXH thì mới đạt tỷ lệ hưởng lương hưu 75%.

Ngoài sửa đổi về cách tính tỷ lệ hưởng lương hưu, Luật BHXH (sửa đổi) quy định mức lương làm cơ sở đóng BHXH là mức lương đầy đủ bao gồm lương cấp bậc, chức vụ, phụ cấp lương và các khoản bổ sung khác để bảo đảm lương hưu được cải thiện hơn, bù cho việc giảm sút tỷ lệ hưởng khi phải tham gia BHXH thêm 5 năm cả nam và nữ mới đạt tỷ lệ hưởng tối đa 75% và  hướng tới bảo đảm sự công bằng, bình đẳng trong việc tham gia và thụ hưởng các chế độ BHXH giữa người lao động trong khu vực Nhà nước và ngoài Nhà nước; bảo đảm nguyên tắc đóng - hưởng, hướng tới mục tiêu bảo đảm khả năng cân đối quỹ hưu trí và tử tuất trong dài hạn. Căn cứ theo Điều 62 Luật BHXH 2014, cụ thể, đối với người bắt đầu tham gia BHXH từ trước năm 1995 thuộc đối tượng thực hiện chế độ tiền lương do nhà nước quy định có toàn bộ thời gian đóng BHXH theo chế độ tiền lương này thì tính bình quân của tiền lương tháng đóng BHXH của 05 năm cuối trước khi nghỉ hưu; tham gia BHXH từ 01/01/1995 đến 31/12/2000 số năm tính lương bình quân là 06 năm trước khi nghỉ hưu; từ 01/01/2001 đến 31/12/2006 tính bình quân là 8 năm trước khi nghỉ hưu; từ 01/01/2007 đến 31/12/2015 tính bình quân là 10 năm cuối trước khi nghỉ hưu. Với người bắt đầu tham gia BHXH từ 01/01/2016 đến 31/12/2019, tính bình quân của tiền lương tháng đóng BHXH của 15 năm cuối trước khi nghỉ hưu. Người bắt đầu tham gia BHXH từ 01/01/2020 đến 31/12/2024 tính bình quân của tiền lương tháng đóng BHXH của 20 năm cuối. Và đến tận thời điểm 01/01/2025 trở đi, khi người lao động bắt đầu tham gia BHXH thì lương hưu mới được tính bình quân từ lương tháng của toàn bộ quá trình tham gia BHXH.

Luật BHXH (sửa đổi) quy định cụ thể về việc điều chỉnh tiền lương đã đóng BHXH. Đối với người tham gia BHXH trước khi Luật có hiệu lực thi hành thì vẫn thực hiện như quy định hiện hành (điều chỉnh theo mức lương cơ sở tại thời điểm hưởng chế độ hưu trí). Đối với người lao động bắt đầu tham gia bảo hiểm xã hội từ năm 2016 trở đi thì căn cứ tính mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH được điều chỉnh trên cơ sở chỉ số giá tiêu dùng của từng thời kỳ theo quy định của chính phủ. Đối với mức lương hưu hàng tháng của người lao động hưởng lương hưu khi suy giảm khả năng lao động thì tăng tỷ lệ giảm trừ cho mỗi năm nghỉ hưu trước tuổi lên 2%. Luật cũng quy định đối với người đủ độ tuổi hưởng lương hưu mà chưa đủ 20 năm đóng BHXH thì có thể tiếp tục tham gia bảo hiểm tự nguyện để hưởng lương hưu.

Có thể nói, Luật BHXH 2014 với các nội dung sửa đổi lần này về chế độ hưu trí đều hướng đến việc bảo đảm nguyên tắc đóng - hưởng, công bằng xã hội và cải thiện một bước tình hình tài chính quỹ hưu trí, tử tuất, bảo đảm ASXH lâu dài cho người dân, cũng như bảo đảm quyền lợi cho người nghỉ hưu.

Với công thức tính lương hưu mới, người lao động băn khoăn, lo lắng lương hưu bị giảm, nhất là với lao động nữ, Tiến sĩ có thể giải tỏa những băn khoăn, lo lắng này?

TS.Bùi Sỹ Lợi: Trước hết, phải khẳng định không phải ai nghỉ hưu trước năm 2018 đều có lợi hơn so với người nghỉ hưu từ năm 2018 trở đi. Lương hưu phụ thuộc nhiều yếu tố: Tỷ lệ hưởng; tiền lương đóng BHXH bình quân; thời điểm hưởng lương hưu; thời gian hưởng lương hưu nên không phải ai nghỉ hưu trước năm 2018 đều có lợi hơn người nghỉ hưu từ năm 2018 trở đi.

Kể từ ngày 01/01/2018 trở đi, cách tính tỷ lệ % hưởng lương hưu có thay đổi so với nghỉ hưu trước năm 2018 như đã phân tích ở trên, nhưng chỉ tác động trực tiếp đến một số nhóm đối tượng mà không ảnh hưởng tới tất cả các đối tượng hưởng lương hưu từ năm 2018 trở đi. Ngoài ra, Luật BHXH 2014 quy định: Từ ngày 01/01/2008 trở đi tiền lương tháng đóng BHXH bắt buộc là mức lương, phụ cấp lương và các khoản bổ sung khác theo quy định của pháp luật lao động. Vì tiền lương đóng BHXH cao hơn nên lương hưu sẽ cao hơn.

Do vậy, có thể nói một số quy định mới về chế độ hưu trí theo Luật BHXH 2014 có tác động đến một số đối tượng như phân tích thì người lao động cần đối chiếu với trường hợp của mình để xem xét, quyết định. Trường hợp nếu nghỉ hưu mà chưa đủ tuổi đời theo quy định thì còn phải giảm trừ tỷ lệ % do nghỉ hưu trước tuổi (mỗi năm nghỉ hưu trước tuổi trừ 2%). Mặt khác, không phải tất cả người lao động có nguyện vọng đều được giải quyết nghỉ hưu trước tuổi mà chỉ có những người lao động bị suy giảm 61% sức lao động mới được xem xét giải quyết nghỉ hưu sớm.

Thực tế hiện nay do không có đủ thông tin và nghe đồn đoán nhiều về việc nghỉ hưu trước năm 2018 sẽ có lợi hơn, nhiều lao động đang muốn giám định y khoa để đủ điều kiện nghỉ hưu trước năm 2018 nhằm “né tránh” những quy định mới này. Tiến sĩ có thể đưa ra lời khuyên như thế nào với người lao động?

TS.Bùi Sĩ Lợi: Đúng là đối với quy định mới của Luật BHXH, cách tính tỷ lệ phần trăm lương hưu đối người lao động, đặc biệt là người nghỉ hưu trước tuổi từ năm 2018 trở đi sẽ ảnh hưởng đến mức lương hưu. Do đó, người có tâm lý muốn giám định y khoa xác định mức độ suy giảm khả năng lao động để đủ điều kiện nghỉ hưu trước năm 2018, nhằm hưởng tỷ lệ phần trăm lương hưu cao hơn so với nghỉ hưu từ năm 2018 trở đi. Tuy nhiên, đây chỉ là xét trên con số tỷ lệ % tương đối, còn số tiền lương tuyệt đối mà người lao động được hưởng chưa chắc đã có lợi hơn.

Ví dụ, nếu người lao động suy nghĩ theo hướng nghỉ hưu sớm trước năm 2018 để 15 năm đầu đóng BHXH được tính hưởng 45% thì cũng cần lưu ý Luật cũng có quy định là nghỉ hưu sớm mỗi năm sẽ bị trừ tương ứng 2% (trước năm 2016, tỷ lệ trừ chỉ là 1%). Điều đó có nghĩa là, nếu lao động nghỉ hưu sớm 05 tuổi thì tỷ lệ phần trăm lương hưu sau khi tính tương ứng với số năm đóng BHXH, sẽ bị trừ tiếp 10%. Trong khi đó, nếu tiếp tục đóng BHXH thêm 01 năm thì tỷ lệ lương hưu cũng tăng tương ứng 2%. Chưa kể, từ năm 2018, mức đóng BHXH được điều chỉnh trên cơ sở tổng thu nhập của người lao động nên khi tính lương hưu thì có thể lương hưu cao hơn. Có thể khẳng định rằng tỷ lệ phần trăm lương hưu sẽ thấp khi nghỉ hưu sớm và càng thấp hơn nếu thời gian đóng BHXH không nhiều.

Do lương hưu là chế độ người lao động được hưởng lâu dài, có khi đến mấy chục năm, nên nếu mức lương hưu khi bắt đầu nghỉ hưu thấp thì sẽ ảnh hưởng suốt cả thời gian về sau. Mỗi người có những yếu tố khác nhau về tuổi đời, thời gian đóng BHXH, mức lương đóng BHXH, điều kiện làm việc… nên khi giải quyết chế độ hưu trí cũng khác nhau. Do đó, không phải ai nghỉ hưu sớm trước năm 2018 cũng có lợi hơn so với nghỉ hưu từ năm 2018 trở đi.

Như Tiến sĩ vừa phân tích, lương hưu phụ thuộc vào nhiều yếu tố như giới tính, tuổi đời, thời gian đóng BHXH, mức tiền lương đóng, thời gian hưởng lương hưu, điều kiện làm việc, cho nên không phải ai nghỉ hưu trước năm 2018 cũng đều có lợi hơn người nghỉ hưu từ năm 2018 trở đi. Tuy nhiên, vấn đề lại ở chỗ “không phải ai cũng có lợi” – tức là thực tế sẽ có 1 nhóm đối tượng có lợi hơn khi nghỉ hưu trước năm 2018. Vậy cơ quan chức năng đã suy tính đến việc xảy ra tình trạng người lao động sẽ “chạy” hồ sơ để trở thành 01 trong số những người được hưởng lợi hơn đó? Điều này sẽ tác động như thế nào đến quỹ lương hưu, thưa Tiến sĩ?

TS.Bùi Sỹ Lợi: Đúng vậy, đây chính là trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan BHXH, cần tiếp tục tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến quy định của pháp luật, Luật BHXH cho người dân. Bên cạnh đó công tác quản lý nhà nước cũng cần được nâng cao hơn nữa, nhất là việc đẩy mạnh việc ứng dụng CNTT trong việc quản lý BHXH. Phải khẳng định là mỗi người có những yếu tố khác nhau về tuổi đời, thời gian đóng BHXH, mức lương đóng BHXH, điều kiện làm việc… nên khi giải quyết chế độ hưu trí cũng khác nhau. Do đó, không phải ai nghỉ hưu sớm trước năm 2018 cũng có lợi hơn so với nghỉ hưu từ năm 2018 trở đi. Còn việc người lao động bằng mọi giá “chạy” hồ sơ để được hưởng lợi nhất là với các trường hợp nghỉ hưu do suy giảm khả năng lao động, khoản 2, Điều 117 Luật BHXH đã quy định rất cụ thể việc khám giám định mức suy giảm khả năng lao động phải bảo đảm chính xác, công khai, minh bạch. Hội đồng giám định y khoa chịu trách nhiệm về tính chính xác của kết quả giám định của mình theo quy định của pháp luật. Đây chính là một ràng buộc trách nhiệm rất lớn của Hội đồng giám định y khoa. Mặt khác, như tôi vừa đưa ra ví dụ tính toán ở trên, nếu người lao động nghỉ hưu trước năm 2018 để “né tránh” cách tính tỷ lệ % hưởng lương hưu mới nhưng lại bị trừ tỷ lệ % do nghỉ hưu trước tuổi thì chưa chắc đã có lợi hơn.

Còn đối với tác động đến quỹ lương hưu, phải khẳng định rằng Luật BHXH 2014 đã có những thay đổi nhằm giảm dần nguy cơ mất cân đối Quỹ BHXH (như việc tăng số năm đóng BHXH (thêm 5 năm: Nam là 35 năm, nữ 30 năm) để hưởng mức tối đa lương hưu 75%; tăng mức % giảm trừ (từ 1 lên 2%/năm) đối với các trường hợp nghỉ hưu trước tuổi…). Ngoài ra, qua hoạt động giám sát của Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội về tình hình thực hiện chính sách, chế độ BHXH, việc quản lý và sử dụng Quỹ BHXH hằng năm cho thấy Quỹ bảo hiểm hưu trí, tử tuất nói riêng và Quỹ BHXH nói chung vẫn đang đảm bảo cân đối.

Trân trọng cảm ơn Tiến sĩ!

Nguồn TC BHXH