Toàn cảnh hội thảo

Diện bao phủ BHXH còn thấp

Phát biểu khai mạc hội thảo, Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung khẳng định, BHXH là trụ cột chính của hệ thống các chính sách an sinh xã hội (ASXH) ở Việt Nam, luôn nhận được sự đặc biệt quan tâm của Đảng và Nhà nước. Chính sách BHXH được thực hiện chính thức từ năm 1961 và cho đến trước năm 1995 chỉ áp dụng đối với công nhân viên chức Nhà nước theo cơ chế bao cấp. Từ năm 1995, chính sách BHXH được cải cách theo hướng dần mở rộng đối tượng tham gia sang cả các DN có sử dụng từ 10 lao động trở lên, rồi tiếp tục mở rộng cho các lao động được ký hợp đồng từ 3 tháng trở lên. Từ tháng 01/2018, đối tượng tham gia tiếp tục được mở rộng đến lao động có hợp đồng từ 1 tháng trở lên, đồng thời, lao động nước ngoài làm việc tại Việt Nam cũng có cơ hội tham gia BHXH tại Việt Nam. Về chính sách, lúc đầu chỉ có BHXH bắt buộc, đến 01/01/2008 có thêm chính sách BHXH tự nguyện, từ 01/01/2009 có thêm chính sách BH thất nghiệp.

Chính sách BHXH đã từng bước được hoàn thiện và cho đến nay đã đạt được những kết quả nhất định, đối tượng tham gia và thụ hưởng các chế độ BHXH ngày càng gia tăng. Tính đến hết năm 2016, đã có trên 13 triệu người tham gia BHXH, chiếm khoảng 28% lực lượng lao động trong độ tuổi. Hàng năm, có khoảng 4-5 triệu người được hưởng các chế độ BHXH ngắn hạn, và khoảng 150 nghìn người được hưởng các chế độ BHXH dài hạn… Và đến nay, đã có gần 3 triệu người tham gia BHXH được hưởng lương hưu, nếu tính cả đối tượng hưởng trợ cấp xã hội cho người cao tuổi, người khuyết tật, người nghèo, người có công thì có trên 50% người cao tuổi ở Việt Nam được hưởng lương hưu và trợ cấp hàng tháng, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cho biết.

Tuy nhiên, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cũng nhấn mạnh, bên cạnh những kết quả đạt được, chính sách BHXH đã bộc lộ một số hạn chế, bất cập như: diện bao phủ BHXH ở Việt Nam còn ở mức thấp so với các nước trên thế giới; nhiều NLĐ chưa được tham gia BHXH và được bảo vệ trước những rủi ro trong quá trình làm việc (như ốm đau, tai nạn lao động, thất nghiệp…); nhiều người già không có lương hưu phải tự lo hoặc sống phụ thuộc vào con cái; quỹ BHXH tiềm ẩn nguy cơ mất cân đối trong dài hạn. Mà theo tính toán của ILO nếu không có điều chỉnh về chính sách thì quỹ hưu trí và tử tuất ở Việt Nam có thể mất cân đối vào năm 2034; bên cạnh đó, hệ thống các chế độ BHXH còn chưa đa dạng và linh hoạt nên thiếu hấp dẫn với người dân. Hồ sơ, thủ tục thực hiện BHXH còn chưa thuận lợi, đôi khi gây khó khăn cho DN và NLĐ. 

Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Đào Ngọc Dung cho biết, Bộ này đang chuẩn bị “Đề án cải cách chính sách BHXH”

Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cho biết, nhằm khắc phục những hạn chế nói trên, Bộ LĐ-TB&XH đang được Chính phủ giao chủ trì phối hợp với các Bộ, ngành, các tổ chức quốc tế nghiên cứu, đánh giá và đề xuất các giải pháp cho hệ thống BHXH ở Việt Nam. Theo kế hoạch, đầu năm 2018, Ban cán sự Đảng Chính phủ sẽ trình Ban Chấp hành Trung ương “Đề án cải cách chính sách BHXH”. Để có những cơ sở lý luận và thực tiễn thuyết phục, phải bắt tay vào nghiên cứu ngay từ bây giờ.

Tại hội thảo, đánh giá về diện bao phủ BHXH ở Việt Nam, Vụ trưởng Vụ BHXH, Bộ LĐ-TB&XH Phạm Trường Giang cho rằng, khi chính sách BHXH thay đổi thì diện bao phủ được mở rộng hơn, và mặc dù diện bao phủ BHXH của chúng ta đã tăng đáng kể trong 10 năm qua, nhưng tính đến hết năm 2016, số người tham gia BHXH mới đạt 13 triệu người, chiếm khoảng 24% lực lượng lao động (khoảng 28% lực lượng lao động trong độ tuổi). Đáng chú ý, có trên 4 triệu người thuộc khu vực hành chính sự nghiệp; 1,2 triệu lao động thuộc DN Nhà nước; 3,71 triệu lao động khu vực DN tư nhân; và 3,7 triệu lao động khu vực DN có vốn nước ngoài. Như vậy, diện bao phủ BHXH vẫn còn thấp trong các DN vừa và nhỏ; lao động trong khu vực phi chính thức, tự doanh và lao động nông thôn phần lớn chưa tham gia BHXH, có một số chỉ tham gia BHYT.

Ông Giang cũng nhấn mạnh, Chính phủ Việt Nam đặt mục tiêu đến năm 2020 có 50% lực lượng lao động sẽ tham gia BHXH. Để đạt được mục tiêu mở rộng diện bao phủ, tăng tính phù hợp và bền vững về tài chính trong mối tương quan với già hóa dân số và suy thoái kinh tế, vào tháng 11/2014, Quốc hội Việt Nam đã thông qua việc cải cách, sửa đổi Luật BHXH. Tuy nhiên, năm 2016- là năm đầu thực hiện Luật BHXH sửa đổi, đã cho thấy những trở ngại đối với việc mở rộng diện bao phủ BHXH là phức tạp, có liên quan tới nhau, đòi hỏi phải có một tầm nhìn dài hạn và toàn diện.

Chưa phù hợp về giao chỉ tiêu phát triển đối tượng; chưa gắn chính sách BHXH với các chương trình khác của Chính phủ theo hướng tích cực; chưa thực thi chính sách hỗ trợ để tập thói quen tham gia; chính sách BHXH tự nguyện chưa hấp dẫn, thiếu chế độ ngắn hạn;… là những nguyên nhân chính làm ảnh tới việc mở rộng diện bao phủ BHXH được ông Giang đưa ra.

Phó Chủ tịch Tổng LĐLĐ Việt Nam Mai Đức Chính cho rằng, chúng ta vẫn còn “khoảng trống” lớn trong thực hiện mở rộng đối tượng tham gia BHXH

Cùng chung đánh giá về thực trạng diện bao phủ BHXH của nước ta, Phó Chủ tịch Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam Mai Đức Chính đặc biệt nhấn mạnh lý do, hiện, chúng ta vẫn còn “khoảng trống” lớn trong thực hiện mở rộng đối tượng tham gia BHXH. Vấn đề nằm ở chỗ, các cơ quan liên quan chưa nắm được, cũng như chưa thống kê được chính xác số lao động đang làm việc nhưng chưa được tham gia BHXH. Số liệu thống kê chỉ cho thấy, khối DN Nhà nước và khu vực hành chính có tỉ lệ tham gia BHXH cao, còn lại có khoảng 7,5 triệu lao động đang làm việc trong các DN ngoài Nhà nước nhưng số tham gia BHXH vẫn còn rất ít so với thực tế. Bên cạnh đó, mức tiền lương đóng BHXH của các DN cũng không đúng với thực tế. Hầu hết, các DN đã xây dựng 02 thang bảng lương: bảng lương quyết toán với cơ quan Thuế khoảng 6,5 triệu/người/tháng; còn bảng lương đóng BHXH chỉ khai báo với cơ quan BHXH khoảng 3,8 triệu/người/tháng. Do đó, chỉ tính số tiền chênh lệch này cũng đã cho thấy NLĐ bị thiệt hại rất nhiều về các mức hưởng chế độ BHXH ngắn hạn và dài hạn.

Cải cách hành chính là then chốt

Tại hội thảo, vấn đề làm sao để mở rộng hiệu quả diện bao phủ BHXH trong thời gian tới cũng đã được các đại biểu thảo luận và chia sẻ đầy tâm huyết. Đại diện cơ quan quản lý Nhà nước về BHXH, ông Phạm Trường Giang cho rằng, Chính phủ cần giao chỉ tiêu phát triển đối tượng tham gia BHXH phù hợp theo hướng gắn trách nhiệm của từng địa phương; tăng cường gắn kết chặt chẽ giữa cơ quan Thuế và BHXH; thực thi chính sách hỗ trợ “có điều kiện” để tạo thói quen tham gia BHXH; bổ sung thêm chế độ ngắn hạn đối với chính sách BHXH tự nguyện. Bên cạnh đó, cũng cần gắn việc tham gia BHXH cho NLĐ là một trong những điều kiện để DN tiếp cận các chương trình ưu đãi của Nhà nước; xây dựng chính sách “con tham gia BHXH, bố mẹ được hưởng lương hưu xã hội”; đơn giản hóa quy trình thủ tục tham gia và thụ hưởng chính sách; xóa bỏ rào cản về ranh giới hành chính, địa phương trong việc tham gia vào hệ thống BHXH; đồng thời phải tiếp tục tăng cường công tác thông tin về chính sách BHXH cho NLĐ.

“ILO cam kết hợp tác lâu dài với Việt Nam, để tất cả mọi người đều tham gia BHXH cũng như có cơ hội đóng góp cho hệ thống này”, Giám đốc Văn phòng ILO tại Hà Nội Chang Hee Lee nhấn mạnh

Giám đốc Văn phòng ILO tại Hà Nội Chang Hee Lee cho rằng, ASXH không chỉ là quyền con người mà còn là chính sách phát triển bao hàm toàn bộ cuộc sống của con người, từ lúc sinh ra đến lúc mất đi. Ở nhiều quốc gia, hệ thống ASXH đã giúp giảm nghèo và bất bình đẳng bền vững, cũng như hỗ trợ tăng trưởng kinh tế. Mở rộng bao phủ BHXH cho tất cả mọi người là việc cần phải làm, và càng phù hợp trong giai đoạn hiện nay nhằm giảm nhẹ tác động của suy thoái kinh tế. Đặc biệt, cần đưa chính sách BHXH đến những người trung lưu đang bị lãng quên, những người ở giữa độ bao phủ của BHXH và trợ giúp xã hội. Đây là những NLĐ trong các DN vừa và nhỏ, những lao động có hợp đồng lao động ngắn hạn. “Hệ thống quản trị công về ASXH ở Việt Nam còn tương đối non trẻ so với các quốc gia khác, các bạn cần đầu tư và nâng cấp hệ thống này. Và ILO cam kết hợp tác lâu dài với Việt Nam, để tất cả mọi người đều tham gia BHXH cũng như có cơ hội đóng góp cho hệ thống này”, ông Chang Hee Lee nhấn mạnh.

Còn bà Nguyễn Nguyệt Nga, đại diện Ngân hàng thế giới tại Việt Nam lại cho rằng, để mở rộng diện bao phủ BHXH cần tiến hành theo nguyên lý “hái những quả thấp trước”, nghĩa là tăng tỷ lệ tham gia BHXH trong khu vực chính thức. Bên cạnh đó, hệ thống BHXH cần được hiện đại hóa theo hướng chuyển toàn bộ hệ thống sang quản lý hồ sơ điện tử, hiện đại hóa các quy trình nghiệp vụ theo hướng lấy khách hàng làm trung tâm.

Từ góc độ cơ quan đại diện cho giới chủ sử dụng lao động, đại diện Phòng công nghiệp và Thương mại Việt Nam (VCCI) kiến nghị, hiện mức đóng BHXH, BH thất nghiệp của nước ta khá cao, đây cũng là một trong những lý do DN “vin vào” để biện minh cho hành vi nợ đọng, trốn đóng BHXH, BH thất nghiệp của họ. Để giảm bớt áp lực cho DN, VCCI đề nghị Chính phủ và các Bộ, ngành liên quan xem xét và tính tới giải pháp giảm mức đóng cho DN vào các quỹ tai nạn lao động, quỹ BH thất nghiệp với mức giảm 0,5%/quỹ. Về phía VCCI, với mong muốn NLĐ được chăm sóc sức khỏe và tham gia đầy đủ vào hệ thống BHXH , VCCI sẽ phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng nhằm tập trung tuyên truyền, nâng cao nhận thức của chủ sử dụng lao động để DN tuân thủ pháp luật BHXH tốt hơn.

Trong thời gian qua, BHXH Việt Nam luôn tuân thủ và triển khai, thực hiện tốt chính sách BHXH theo đúng quy định, Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Trần Đình Liệu nói

Đại diện BHXH Việt Nam- cơ quan tổ chức, thực hiện chính sách BHXH, Phó Tổng Giám đốc Trần Đình Liệu cho biết, trong thời gian qua, BHXH Việt Nam luôn tuân thủ và triển khai, thực hiện tốt chính sách BHXH theo đúng quy định; đặc biệt, trong năm 2016, theo yêu cầu của Luật BHXH sửa đổi, BHXH Việt Nam đã tập trung tăng cường cho công tác tuyên truyền, vận động đối tượng tham gia BHXH. Năm 2017, cơ quan BHXH sẽ tiếp tục triển khai công tác này theo chiều sâu và tập trung đúng đối tượng hơn nữa; luôn phối hợp với các cơ quan quản lý Nhà nước nhằm tạo điều kiện tốt nhất cho DN tham gia BHXH; trong năm 2016 đã thực hiện kê khai tham gia BHXH điện tử và tiến tới năm 2017 sẽ thực hiện chi trả BHXH điện tử; mở rộng đại lý vận động tham gia BHXH, tập trung đầu tư vào đối tượng tham gia BHXH tự nguyện… “Đặc biệt, việc chia sẻ thông tin giữa cơ quan Thuế và cơ quan BHXH trong năm qua đã giúp chúng tôi mở rộng phạm vi quản lý tới thêm hơn 40.000 DN, với trên 100.000 lao động được tham gia BHXH. Trong thời gian tới, chúng tôi sẽ kiện toàn và thực hiện việc chia sẻ dữ liệu tự động với cơ quan Thuế. Từ việc kết xuất thông tin với cơ quan Thuế, mục tiêu trong năm 2017, BHXH Việt Nam sẽ phối hợp thanh kiểm tra 50% số DN phát hiện còn lao động phải tham gia BHXH bắt buộc và sẽ thanh kiểm tra nốt 50% số DN còn lại trong năm 2018”, ông Liệu chia sẻ.

“Việc mở rộng diện bao phủ BHXH là việc liên quan đến người dân nên rất cần sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị”, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam nhấn mạnh

Phát biểu kết luận hội thảo, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam nhấn mạnh, dù chưa thể có ngay những thay đổi căn bản trong chính sách BHXH nhưng chúng ta cần phải tập trung mở rộng diện bao phủ BHXH. Bản chất chế độ của nước ta từ xưa đến nay là phải lo cho toàn dân, đặc biệt là những đối tượng yếu thế. Chính sách BHXH rất quan trọng và Nhà nước sẽ có chính sách hỗ trợ tham gia BHXH, dù dưới hình thức hỗ trợ kinh phí hay chính sách. Nếu hỗ trợ bằng chính sách phải có giải pháp hài hòa, phù hợp với thông lệ quốc tế; và phải đảm bảo đồng bộ với các chính sách xã hội khác về giáo dục, y tế… nhằm đảm bảo nhu cầu thiết yếu cho người dân.

Để mở rộng đối tượng tham gia BHXH theo tinh thần Nghị quyết số 21 của Bộ Chính trị, Phó Thủ tướng yêu cầu: Bộ LĐ-TB&XH làm việc với Bộ Tài chính, và BHXH Việt Nam để giao chỉ tiêu kế hoạch phát triển đối tượng tham gia BHXH hằng năm, trên tinh thần cụ thể hóa số người tham gia BHXH với từng địa phương; thay đổi công tác thống kê để nắm chắc số lao động tham gia vào thị trường lao động; phải đổi mới chính sách BHXH tự nguyện sao cho hấp dẫn, thậm chí cơ quan BHXH cần coi việc phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện như phương thức bán bảo hiểm thị trường; tăng cường thông tin tuyên truyền, phổ biến Luật BHXH để người sử dụng lao động cũng như NLĐ biết được quyền lợi và trách nhiệm của mình.

Đặc biệt, Bộ LĐ-TB&XH phải đổi mới trong công tác quản lý lao động, quản lý quỹ BHXH trên tinh thần tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin.“Đây là việc liên quan đến người dân nên rất cần sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, và các cơ quan đoàn thể để tất cả người dân hiểu được lợi ích của việc tham gia BHXH. Chỉ có tham gia BHXH thì xã hội về lâu dài mới đảm bảo được một nền an sinh vững mạnh, kinh tế mới có điều kiện phát triển bền vững”- Phó Thủ tướng nhấn mạnh.

Phó Thủ tướng cũng cho rằng, công tác cải cách hành chính là “then chốt” của mọi vấn đế. Nếu chúng ta thực hiện tốt được mặt công tác này, tạo được môi trường kinh doanh, đầu tư thông thoáng cho DN thì chính là chúng ta đang góp phần giúp DN có điều kiện quan tâm tới chế độ an sinh xã hội của NLĐ, là giải pháp tăng diện bao phủ BHXH hiệu quả và bền vững nhất./.

Nguồn baohiemxahoi.gov.vn