* PV: Thưa ông, vì sao khi xây dựng Luật BHXH (sửa đổi), Quốc hội lại điều chỉnh quy định về điều kiện hưởng trợ cấp BHXH một lần?

- Ông Bùi Sỹ Lợi:
Trước hết tôi xin khẳng định, tuy chưa đến mức hoàn hảo như nhiều quốc gia phát triển, nhưng các chính sách bảo hiểm bắt buộc đối với NLĐ của Việt Nam hướng đến mục tiêu chăm sóc, bảo vệ sức khỏe của NLĐ; hỗ trợ khó khăn khi NLĐ mất việc làm; đảm bảo cuộc sống ổn định sau khi hết tuổi lao động..., đã được thiết kế khá toàn diện, cơ bản đáp ứng được nhu cầu của NLĐ.

Có thể nói, chính sách BHXH, BHYT, BH thất nghiệp như “kiềng 3 chân” nhằm bảo vệ, giúp đỡ toàn diện NLĐ. Cụ thể: BHYT giúp ích khi NLĐ chẳng may bị ốm đau, bệnh tật, phải đi KCB; BH thất nghiệp hỗ trợ khó khăn cho NLĐ khi bị thất nghiệp có tiền trợ cấp thất nghiệp, hoặc được đào tạo lại nghề để quay lại thị trường lao động; còn riêng BHXH hướng đến mục tiêu đảm bảo an sinh xã hội lâu dài, đó là NLĐ khi hết tuổi lao động được lương hưu để ổn định cuộc sống, đồng thời người hưởng lương hưu cũng được cấp thẻ BHYT để chăm sóc sức khỏe, nếu không may NLĐ từ trần thì thân nhân được nhận tiền mai táng phí, tuất một lần hoặc tuất hằng tháng.

Điều 60, Luật BHXH (sửa đổi) đã quy định về điều kiện hưởng trợ cấp BHXH một lần khá chặt chẽ; với mục đích không khuyến khích NLĐ nhận trợ cấp BHXH một lần, nhằm để cộng dồn thời gian đóng BHXH, giúp sau này NLĐ có đủ điều kiện nhận lương hưu hằng tháng.

Mục tiêu Chính phủ trình Quốc hội thông qua Điều 60, Luật BHXH (sửa đổi) nhằm tăng số NLĐ được hưởng lương hưu khi về già. Khi thảo luận về dự thảo Luật, Quốc hội đều thống nhất cao với Tờ trình số 28, ngày 7/2/2014 của Chính phủ về Dự án Luật BHXH (sửa đổi) về bỏ quy định BHXH một lần tại Điều 55, Luật BHXH năm 2006 (hiện vẫn đang có hiệu lực thi hành đến hết 31/12/2015).

Đề xuất này của Chính phủ căn cứ vào tổng kết đánh giá 6 năm thực hiện Luật BHXH năm 2006. Trên cơ sở số liệu thực tế, bình quân trong giai đoạn 2007- 2012, trong tổng số người được giải quyết chế độ hưu trí thì có tới khoảng 80% giải quyết hưởng BHXH một lần, chỉ có khoảng 20% hưởng lương hưu hằng tháng. Hằng năm, có khoảng 500.000 người hưởng BHXH một lần và con số này có xu hướng gia tăng.

Việc thể chế hóa quan điểm của Đảng và Hiến pháp trong Luật BHXH (sửa đổi) sẽ bảo vệ quyền lợi tốt hơn trong chính sách BH hưu trí cho NLĐ so với Luật BHXH 2006 hiện hành. Quan điểm của Chính phủ và Quốc hội là mong muốn thực hiện mục tiêu mở rộng đối tượng tham gia BHXH nhằm đảm bảo an sinh xã hội lâu dài cho mọi NLĐ theo tinh thần Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 1/6/2012 của BCH Trung ương Đảng khóa XI về một số vấn đề về chính sách xã hội giai đoạn 2012- 2020; Kết luận số 63-KL/TW tại Hội nghị lần thứ 7 BCH Trung ương Đảng khóa XI về một số vấn đề cải cách chính sách tiền lương, BHXH, trợ cấp ưu đãi người có công và định hướng cải cách đến năm 2020; Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 22/11/2012 của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác BHXH, BHYT giai đoạn 2012- 2020. Và đặc biệt đây còn là cụ thể hóa Điều 34, Hiến pháp năm 2013: “Công dân có quyền được bảo đảm an sinh xã hội”.

* Vừa qua, một số NLĐ đã cho rằng, Điều 60 Luật BHXH (sửa đổi) làm khó họ, nên đã yêu cầu giữ nguyên quy định về điều kiện hưởng trợ cấp BHXH một lần hiện hành (theo quy định của Luật BHXH năm 2006). Ông có thể giải thích rõ hơn, nếu thực hiện Điều 60 này, NLĐ sẽ được hưởng lợi gì?

- Trong thực tế, rất nhiều NLĐ sau khi nhận BHXH một lần trước đây mong muốn được hoàn trả lại Quỹ BHXH số tiền đã nhận, tiếp tục thời gian làm việc và đóng BHXH để khi đủ điều kiện được hưởng lương hưu hằng tháng. Nhưng điều này là không thể vì pháp luật không hồi tố. Bài học của những người về nghỉ, nhận chế độ BHXH một lần theo Quyết định 176/HĐBT ngày 09/10/1989 của Hội đồng Bộ trưởng vào đầu những năm 1990 vẫn còn hiện hữu. Khi đó, nhiều người đã nhận trợ cấp BHXH một lần, nhưng rồi rất nhiều người xin được nộp lại số tiền đã nhận, đề nghị được tham gia tiếp BHXH để cộng dồn thời gian tham gia BHXH khi đủ điều kiện về thời gian đóng BHXH, hưởng lương hưu hằng tháng. Tất nhiên, điều này là không thể.

Người lao động tham gia BHXH nên nghĩ tới hưởng lương hưu khi về già

Khi thiết kế Điều 60 Luật BHXH (sửa đổi), các trường hợp được hưởng BHXH một lần thu hẹp và chỉ ưu tiên giải quyết các trường hợp NLĐ bị mắc các bệnh nguy hiểm đến tính mạng (ung thư, bại liệt, sơ gan cổ trướng, phong, lao, HIV chuyển sang giai đoạn AIDS và một số bệnh do Bộ Y tế quy định). Điều này để tăng số NLĐ được hưởng chế độ hưu trí, nhằm bảo đảm an sinh lâu dài cho NLĐ.

Chúng ta cũng cần hiểu thêm, quy định tại Điều 61, Luật BHXH 2014 cho phép NLĐ đang bảo lưu có thể đóng BHXH nhiều lần, nhiều nơi gián đoạn nhưng vẫn được cộng dồn khi đủ điều kiện nhận BHXH hằng tháng. Trong thời gian bảo lưu, nếu NLĐ muốn tham gia BHXH tự nguyện cũng được Nhà nước hỗ trợ để tiếp tục đóng BHXH.

Ngoài ra, khi chưa nhận chế độ BHXH một lần, trong thời gian bảo lưu, nếu chẳng may NLĐ từ trần, thì thân nhân của họ được tiền trợ cấp mai táng phí bằng 10 tháng lương cơ sở. Ngoài ra, thân nhân cũng được hưởng mức trợ cấp tuất 1 lần hoặc tuất hằng tháng, bằng hoặc lớn hơn mức BHXH một lần.

Những ngày qua, nhiều NLĐ kiến nghị Chính phủ tiếp tục cho hưởng chính sách BHXH một lần như Luật BHXH 2006 hiện hành. Trước hết, chúng tôi chia sẻ và đồng cảm với NLĐ trong điều kiện cuộc sống hiện nay. Tuy nhiên, chúng tôi thấy rằng, BHXH là chính sách trụ cột của an sinh xã hội, BHXH như “của để dành”, được Nhà nước bảo hộ nhằm bảo đảm quyền lợi tốt hơn cho NLĐ khi hết tuổi lao động, mặc dù người SDLĐ đóng 14% trên quỹ lương và NLĐ chỉ đóng 8%.

Luật BHXH (sửa đổi) hướng tới mở rộng đối tượng bao phủ, bảo đảm an sinh xã hội dựa trên nguyên tắc “đóng- hưởng” và có sự chia sẻ, được Nhà nước quản lý chặt chẽ trên nguyên tắc bảo tồn và tăng trưởng quỹ. Luật còn quy định, nếu NLĐ tham gia BHXH bắt buộc khi đủ điều kiện hưởng lương hưu, mà mức lương hưu hằng tháng thấp hơn mức lương cơ sở thì sẽ được hưởng ít nhất bằng mức lương cơ sở (như hiện nay là 1.150.000 đồng), theo quy định tại Khoản 5, Điều 56. Hoặc như vừa qua, đời sống của người về hưu còn khó khăn, Nhà nước đã điều chỉnh tăng thêm 8% lương hưu cho tất cả những người đang hưởng lương hưu.

Tôi có thể dẫn chứng thêm một ví dụ: Năm 2010, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 613/QĐ-TTg về việc trợ cấp hằng tháng cho những người có từ đủ 15 năm đến dưới 20 năm công tác thực tế đã hết thời hạn hưởng trợ cấp mất sức lao động. Mức trợ cấp hằng tháng hiện nay là 790.000 đồng, tuy chưa phải là cao nhưng đã tạo sự phấn khởi, yên tâm đối với những người hưởng, bởi ngoài tiền trợ cấp hằng tháng, họ còn được hưởng BHYT; khi qua đời, thân nhân còn được hưởng tiền mai táng phí theo quy định của pháp luật BHXH.

* Chính phủ đã đồng ý kiến nghị Quốc hội cho sửa Điều 60 Luật BHXH (sửa đổi) theo hướng cho phép NLĐ được lựa chọn nhận BHXH một lần hoặc để chờ cộng dồn thời gian đóng BHXH. Quan điểm của ông về vấn đề này thế nào?

- Chính sách BHXH một lần quy định trong Luật BHXH (sửa đổi) được thiết kế theo hướng tốt hơn về quyền lợi cho NLĐ. Tuy nhiên, trong điều kiện thị trường lao động ở nước ta đang hoàn thiện, đời sống của NLĐ, đặc biệt là lao động ở các KCN còn khó khăn, tiền lương tối thiểu ở khu vực DN theo 4 vùng chưa đảm bảo nhu cầu sống tối thiểu (mới đáp ứng khoảng 70%), lao động làm việc trong các KCN chủ yếu là người các tỉnh từ khu vực nông thôn, đều muốn làm việc một số năm và trở về quê tiếp tục lập nghiệp. Vì vậy, việc họ muốn nhận chế độ BHXH một lần để có tiền giải quyết khó khăn tức thời, duy trì cuộc sống trước mắt là một nguyện vọng chính đáng.

Chúng tôi cho rằng, Chính phủ đề nghị Quốc hội sửa Điều 60 để NLĐ được quyền linh hoạt lựa chọn chính sách cũng căn cứ vào thực tiễn nêu trên.

Thế nhưng, nếu chỉ giải quyết để NLĐ nhận chế độ BHXH một lần thì theo tôi, đó cũng mới chỉ là phải pháp tình thế, chưa hẳn là giải pháp căn cơ, lâu dài. Như tôi đã nói ở trên, nếu để giải quyết những khó khăn tạm thời khi NLĐ nghỉ việc thì đã có trợ cấp BH thất nghiệp. Vì thế, vấn đề quan trọng nhất cần giải quyết ở đây là chủ SDLĐ cần phải trả một mức lương thỏa đáng, đủ để NLĐ đáp ứng nhu cầu sinh hoạt hằng ngày và tái tạo sức lao động; đồng thời, phải đảm bảo cho họ có tích lũy. Sau đó, nếu có nghỉ việc, cùng với trợ cấp thất nghiệp họ vẫn có nguồn tài chính để duy trì cuộc sống hoặc đào tạo lại nghề để tìm kiếm việc làm mới.

Còn khoản đóng BHXH cần được coi là “của để dành”, phòng xa cho cuộc sống sau này của NLĐ khi hết tuổi lao động. Khi đó, họ có lương hưu, trợ cấp BHXH hằng tháng, BHYT, không trở thành “gánh nặng” cho ngân sách nhà nước phải chi cho đối tượng bảo trợ xã hội.

Chúng tôi mong rằng, NLĐ rất cân nhắc khi quyết định lựa chọn nhận chế độ BHXH một lần hay để cố gắng có đủ điều kiện hưởng chính sách hưu trí khi hết tuổi lao động, tránh được rủi ro khi tuổi già.

* Xin trân trọng cảm ơn ông!

Nguồn Báo BHXH